Bardzo ważną instytucją w Bayonne był lombard skromnie przycupnięty przy cichej uliczce. W roku1931 nie raz i nie dwa ratował emigrantów hiszpańskich, którzy w oczekiwaniu na wieści ze swego ogarniętego rewolucją kraju, czas spędzali przy ruletce w kasynie Biarritz. W lombardzie lądowały kosztowności, interes się rozkręcał, ale w pewnym momencie okazało się, że barierą jest brak odpowiednich kapitałów, aby na poczekaniu na przykład przyjąć piękny szmaragdowy naszyjnik o dużej wartości. Tak się jednocześnie złożyło, że właścicielem lombardu był Joseph Garat - burmistrz miasta a zarazem deputowany do francuskiego Zgromadzenia Narodowego. Kasjerem w lombardzie był Gustaw Tissier, który wpadł na pomysł, by wciągnąć do interesu Aleksandra Stawiskiego - człowieka, który znał wszystkich.

Piękny Sasza z właściwym sobie rozmachem zaproponował od razu utworzenie na bazie lombardu Miejskiej Kasy Pożyczkowej (Credit Municipal de Bayonne). Funkcjonowanie tej instytucji dokładnie regulowały przepisy państwowe już od czasów Ludwika XVI. Zgodę na jej działalność musiał wydać premier, w którego kręgu przypadkiem obracał się  Sasza. Przy okazji zgody - załatwiona została również kwestia emisji bonów obiegowych.

Teraz, gdy klient przychodził zastawić biżuterię otrzymywał bon zamiast gotówki.

Bon składał się z trzech części: ta, którą otrzymywał klient zawierała sumę, na którą wyceniona była biżuteria, druga zostająca w kasie – tak samo, natomiast część trzecia – obiegowa, z dwuletnim terminem ważności miała dopisane zero, tak że z 50 tys. franków robiło się 500 tys. franków.

Bon był papierem wartościowym i Miejska Kasa Pożyczkowa mogła go lokować w towarzystwach ubezpieczeniowych otrzymując kredyt na kwotę bonu. Różnica pomiędzy kwotą wypłaconą klientowi z kwotą z odcinka obiegowego szła do podziału do kieszeni udziałowców tego prężnie rozwijającego się interesu.

W ciągu dwu i pół letniej działalności cudotwórcy z Bayonne wypuścili bony  łącznej wartości 650 milionów franków, mając zabezpieczenie na 50 milionów.

Wszystko szło tak dobrze, bo ówczesny minister handlu Dalimier wydał okólnik rekomendujący państwowym i prywatnym towarzystwom ubezpieczeniowym lokowanie pieniędzy właśnie w te bony. W samym tylko okręgu paryskim instytucje ubezpieczeniowe miały tych ich na 250 mln franków, faktycznie wartych dziesięć razy mniej.

Towarzystwa ubezpieczeniowe, co prawda w pewnym momencie nieco się zaniepokoiły, że tak dużo bonów pojawia się na rynku, ale kontrola przeprowadzona w 1932 przez przedstawicieli ministerstwa handlu w Credit Minicipal de Bayonne stwierdzia, że wszystko jest w jak najlepszym porządku.

Wszelkie inne próby wyjaśnienia tej dziwnej sytuacji były tłumione w zarodku przez znajomych parlamentarzystów oraz przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości.

Ta radosna działalność trwała by nadal, gdyby nie kryzys, który w końcu zapukał i do Francji. Ludzie zwalniani z pracy szli do towarzystw ubezpieczeniowych ze swoimi polisami, by otrzymać pomoc, za którą zapłacili. Wypłat było więcej jak wpłat. Towarzystwa sięgnęły po pieniądze zabezpieczone w bonach z Bayonne a tych środków po prostu nie było.

Wyszło na jaw, że bony Credit Municipal de Bayonne mają pokrycie jedynie w 1/10 swej oficjalnej wartości.

24 grudnia aresztowano dyrektora placówki Gustawa Tisslera, tydzień potem Józefa Garata.

Wściekli klienci zaatakowali towarzystwa ubezpieczeniowe, które zawiesiły wypłaty a potem zaczęły występować z wnioskami o upadłość.  Padały coraz to nowe kwoty, zaczęły w prasie pojawiać się nazwiska deputowanych, policjantów, dziennikarzy, ministrów, którzy mieli coś wspólnego z aferą. Na przykład prowadzący śledztwo prokurator Pressard był szwagrem, a jeden z adwokatów Stawiskiego bratem premiera. Mówiono więc już pełnym głosem o przyjęciach organizowanych przez aferzystę, na których gościli deputowani, członkowie rządu oraz inne wpływowe osobistości. Sytuacja pogarszała się z każdym dniem.

Główny bohater tymczasem zniknął. Policja zaczęła poszukiwania dopiero tydzień po ujawnieniu afery i robiła to jakoś tak bardzo opieszale. W końcu 7 stycznia 1934 roku otoczyła domek w Chamonix i zastała martwego Stawiskiego, który zdążył do siebie strzelić podczas wyważania drzwi. Jeden z dziennikarzy napisał, że było to dziwne samobójstwo, bo ofiara strzelała do siebie z odległości 3 metrów, na dodatek dwa razy i to w głowę.

Teraz osoba Stawiskiego odeszła na dalszy plan a raczej stała się pretekstem dla poszczególnych ugrupowań politycznych do takiego rozhuśtania emocji społecznych, by jak najwięcej ugrać dla siebie. Kumulacją była olbrzymia demonstracja w Paryżu 6 lutego, która zakończyła się rozpędzeniem tłumu – 15 osób zginęło, kilkaset było rannych. Zmienił się rząd. 

16 lutego 1934 r. powołano parlamentarną komisję śledczą, która miała wyjaśnić wszelkie okoliczności afery. Pytań było wiele:

• jak to się stało, że osiemnaście raportów sporządzonych od 1924 roku wspólnie przez służbę bezpieczeństwa i policję sądową na temat poczynań pana Aleksandra odłożone zostało „ad acta”przez władze ministerialne?
• dlaczego nigdy nie powiązano tych raportów pomiędzy sobą?
• jak to się stało, że choć oskarżony w październiku 1929 roku, nigdy nie stanął przed sądem, bo sprawa była odraczana 19 razy? kto go chronił?

W międzyczasie najważniejsze dokumenty wyparowały, zaś Alberta Prince’a szefa wydziału afer finansowych w trybunale paryskim 20 lutego znaleziono rozkawałkowanego na torach. Dzień później miał złożyć dokumenty z nazwiskami decydentów z najwyższych szczebli  stojącymi i chroniącymi przez lata Stawiskiego.

Ktoś dbał o to, by w lud poszła hagada, że Stawiski jako genialny manipulant tak hipnotyzował osoby na świeczniku, że ci w stanie pomroczności jasnej nawet nie zauważali mniejszych i większych podarków, które od niego otrzymywali w zamian za decyzje, które na jego rzecz podejmowali. Natomiast nie wolno było szukać patrona Stawiskiego, który był mózgiem operacji. I tak jest do dnia dzisiejszego. Wszyscy poruszają się w sferze wodewilowych wyczynów głównego bohatera a za kulisy w ciągu tych lat nie zajrzał nikt.

Kim był Aleksander Stawinski?

Urodził się na Ukrainie w 1886 roku. Jego ojciec, chirurg dentysta, po pogromach żydowskich w 1898 roku postanowił wyemigrować do Paryża i tu osiąść na stałe. Rodzina zamieszkała przy Polach Elizejskich. Matka prowadziła dom otwarty. Wieczorami odbywały się przyjęcia. Tu czarujący i wygadany młodzieniec zawarł pierwsze znajomości, które miały zaprocentować w przyszłości.

Rodzice wysłali Aleksandra do prestiżowego, elitarnego Liceum Condorcet. Nie ukończył go, gdyż pewnego dnia zagroził nauczycielowi pistoletem i po tym incydencie musiał opuścić przybytek nauki. Nie zmartwił się zbytnio. Miał 18 lat i cały świat przed sobą.

Jego pierwszą ofiarą stał się ojciec, któremu ukradł złoto dentystyczne i szybko je roztrwonił na przyjemności życia, czyli wino, kobiety, śpiew, konie, ruletkę i pokera.

Następny przekręt zorganizował z dziadkiem. Wynajęli letni teatr Marigny w Paryżu i wystawili sztukę. Teatr działał 14 dni. Po czym panowie zniknęli wraz z kasą, zostali wierzyciele. Okazało się, że impreza została zorganizowana na kredyt. W końcu dziadek spłacił zaległości a przed sądem Aleksandra bronił Albert Clemenceau brat ex-premiera. Sprzeniewierzenie 12 tysięcy franków skończyło się wyrokiem 15 dni więzienia i 25 frankową grzywną.

To był początek. Przez całe swoje życie Stawinski dopuści się jeszcze ponad 80 oszustw. Tylko 19 spośród nich objęło śledztwo policyjne, zresztą i tak bez specjalnych konsekwencji dla oskarżonego. Cały czas chroniła go jakaś niewidzialna ręka.

Stawinski zawsze też działał w ten sam sposób. Powoływał do życia firmy, których jedynym uzasadnieniem było zdobycie bankowych kredytów. Gdy mu się zaczynał palić grunt pod nogami, tworzył kolejną firmę, która w części spłacał zobowiązania poprzedniej.

Oszustwa jego były zawsze mniej lub bardziej wysublimowane. 

W 1925 roku poprosił właściciela baru o wymianę 100 dolarów na czek frankowy. Do kwoty 600 franków na czeku dopisał trzy zera. Oszustwo niestety wyszło na jaw, sfałszowany czek poszedł do teczki Aleksandra, z którego potem został wykradziony przez przekupionego za 10 tysięcy franków inspektora policji.

Ponieważ policja deptała mu po piętach za inne sprawki, więc Stawiski uciekł do Polski. 

W Warszawie poddzierżawił dancing bar „Mascotte” przy ulicy Jasnej i zaczął kursować pomiędzy stolicą i Inowrocłwiem, gdzie kurował nadszarpnięte nerwy. W sanatorium leczył się kilka tygodni. Czas ten poświęcił na rozbijanie się 6 cylindrową Lancią z prędkością 120 km/h po okolicznych drogach (że też mu resory nie poszły) ze swą piękną towarzyszką. Ponadto nie byłby sobą, gdyby nie zrobił jakiegoś kantu. W Kruszwicy w Wytwórni Win Makowskiego kupował w ilościach hurtowych „Złotą Renetę” po 1,5 zł za butelkę (bez etykiet) a sprzedawał ją w warszawskim lokalu jako „Haute Sauturne” po 30 zł za butelkę. Nie gardził tym, by pożyczać od kogo się dało po 20, czy 30 zł. Do Warszawy do swojego lokalu ściągnął też kelnera Mariana Ligockiego. 

Stawiski – tak jak zwykle – również lokal w Warszawie prowadził na kredyt. Nie płacił dostawcom, personelowi rzucał jakieś ochłapy, co się dało wysyłał do Francji. Ta nerwowa atmosfera doprowadziła do tragedii. Któregoś poranka dwóch kelnerów pokłóciło się, wyciągnęli pistolety. Ligocki chciał ich rozdzielić, wszedł między nich. Padły strzały. Ligocki zmarł po trzech dniach w szpitalu. Policja zamknęła lokal a Stawiski uciekł do Paryża bez uregulowania zobowiązań. 

W Paryżu od razu zabrał się do roboty i zdefraudował 8 milionów franków u kilku agentów giełdowych. Po mozolnych poszukiwaniach detektywi odnaleźli go w luksusowej willi w Marly-le-Roi. Trafił na 18 miesięcy do więzienia, ale wyroku nie odsiedział, gdyż został zwolniony ze względu na rzekome problemy zdrowotne. Jego ojciec zwrócił wierzycielom 5 milionów franków i popełnił samobójstwo.

Stawiski zaczął organizować następne interesy.  

W 1929 roku załozył Spółkę Parcelacyjną dla Instytucji Robót Publicznych Compagnie foncière d'Entreprise Général de Travaux Publics. W zarządzie spółki, ktora miała na celu wyłudzenie pieniędzy od naiwnych rentierów zasiedli: były prefekt policji Hudelo, późniejszy premier Camile Chautemps, były inspektor generalny ministerstwa finansów Alfred Wurtz, kilku wyższych urzędników państwowych, działaczy społecznych i dyplomatów.Dzięki tej spółce Stawiski zawarł wiele cennych znajomości, organizatorzy zainkasowali wynagrodzenie, zaś stratę ponad 4 milionów franków zapisano na konto Narodowego Banku w Morbihan.

Równolegle wystąpił z nowym schematem oszustwa. Zastawił w lombardzie w orleanie 90 szafirów wartości 30 milionów franków za sumę 10,5 miliona franków (szafiry rzekomo należały do ostatniej niemieckiej cesarzowej). Po roku właściciel lombardu doszedł do wniosku, że szafiry są sztuczne i zażądał zwrotu pieniędzy. Aleksander chcąc uniknąć tym razem skandalu zwrócił kredyt z pieniędzy z obligacji bajońskich.

W 1930 roku ratyfikowane układy haskie, których celem było udzielenie pewnej rekompensaty ziemianom węgierskim ze specjalnie utworzonego funduszu agrarnego przez Rumunię, Czechosłowację i Jugosławię. Podstawę do wypłacenia odszkodowania stanowiły bony i obligacje funduszu. Optanci potrzebowali pieniędzy, więc starali gdzie się dało sprzedać bony. Wśród kilku spekulantów znalazł się i Stawinski. Kupił wielką ilość obligacji płacąc 6 do 10 procent ich nominalnej wartości. Udało mu się (chyba przy pomocy znajomości) umieścić obligacji za sumę 160 milionów franków w Bazylei w Banku Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei, ale arystokratom węgierskim „zapomniał” zapłacić 4 mln pengő, na które się umówili.

Podchodził też banki wiedeńskie, ale te były czujne i po zasięgnięciu opinii w paryskich sferach finansowo-wywiadowczych grzecznie pokazały mu drzwi.

Lepiej Stawiskiemu wyszło w Londynie, gdzie uzyskał pożyczkę 300 tysięcy funtów szterlingów pod bezwartościowe papiery i obligacje.  

Jak widać Aleksander Stawinski miał bardzo dobrych opiekunów. Po jego śmierci opiekunowie zadbali też o to, by prawda nigdy nie wyszła na jaw.

Ilustracja Polska Nr 3/1934

 

Z synem na plaży. Źródło - jak wyżej

Tajny detektyw, nr 7/1934

 

Express Poranny, 18.07.1925, Nr 197

 

Kurier Warszawski, nr 335, 01.12.1925

 

 

   

---

tagi: francja  stawiski  afera bajońska  korupcja na szczytach władzy 

	ewa-rembikowska
	11 września 2020 18:22

25     2510    8 zaloguj sie by polubić