Dom to cegły. Cegły to glina a tej było w bród na południowych krańcach Wiednia. Wizjoner przemysłowy Alois Miesbach zobaczył tu swoją szansę na sukces. W 1820 roku wynajął państwową fabrykę cegieł Wienerberg w Inzendorfie a potem sukcesywnie zaczął na jej bazie tworzyć holding. Wykupił kilka sąsiednich cegielni, poszerzył asortyment o rury wodociągowe i kanalizacyjne, terakotę, pustaki. Przeprojektował piece tak, by drogie i deficytowe drewno zastąpić tanim węglem, co dało też znaczną poprawę jakości przez lepsze wypalanie cegieł. Węgiel miał z własnych 30 kopalń. By obniżyć koszty transportu węgla oraz wyrobów gotowych wydzierżawił kanał Wiener Neustadt. Pod koniec życia był nie tylko największym producentem cegieł w Europie, ale także najważniejszym wydobywcą węgla w Austrii.

Dzięki doskonałej jakości produkowanych cegieł wkrótce stał się dostawcą dla dworu oraz rządu. Od około 1850 r. pozwolono mu cechować je wizerunkiem orła dwugłowego.

Miesbach zajął się również budownictwem na gruntach Inzeldorfu, które zakupił w pobliżu swoich cegielni. Pobudował tam między innymi osiedla dla robotników, których masowo sprowadzał z Czech i Moraw. Jako nietypowy na tamte czasy kapitalista wykazywał troskę o warunki socjalne i ich potrzeby duchowe. Budował kościoły, zakładał szpitale, placówki opieki nad dziećmi, szkoły. Fundował stypendia, założył fundusz emerytalny. Do sklepów osiedlowych dostarczał produkty spożywcze po cenach hurtowych. Dobry był z niego człowiek, ale życie nie trwa wiecznie.

Po śmierci Miesbacha w 1857 roku firmę przejął jego bratanek Heinrich Drasche von Wartinberg. Wprowadził dalsze ulepszenia w postaci pieców pierścieniowych do wypalania, próbował mechanizować wyrób cegieł, ale i tak dalej koło 80% cegieł wykonywane było ręcznie. W wieku 58 lat zaczął wygaszać swoje liczne interesy.

W 1869 cegielnia została przekształcona w spółkę akcyjną. I od tej pory funkcjonowała pod nazwą Wienerberger Ziegelfabriks- und Baugesellschaft. Współwłaścicielem stał się Bank Francusko-Austriacki, który został założony z inicjatywy Creditanstalt w 1868 roku. Prezesem banku był ex-minister spraw zagranicznych Austrii Karl Giskra. Dla Rotszylda był to jeden z kilku banków, które pozwoliły mu rozhuśtać bańkę spekulacyjną związaną z przebudową i rozbudową Wiednia, co zakończyło się krachem na giełdzie w 1873 roku. Po likwidacji banku w 1877 roku pakiet akcji cegielni przejął Creditanstalt. Jednym słowem decydujący wpływ na obsadę zarządu cegielni i jej politykę miał od tej pory Albert Rotszyld.

Kapitał w 1870 roku wynosił 7 mln guldenów, podzielonych na 35 tys. akcji po 200 guldenów.

Póki żył Heinrich Drasche dalej funkcjonowały rozwiązania socjalne wprowadzone przez założyciela firmy. Od jego śmierci w 1880 roku zarząd spółki zaczął się z nich powoli wycofywać.

Było to o tyle łatwe, że robotnicy fabryczni pochodzili z Czech i Moraw a praca w cegielni trwała od wiosny do jesieni. Wraz z nadejściem mrozów rozpuszczano załogę, która albo wracała do domów, albo gdzieś tam usiłowała przeczekać do wiosny na peryferiach Wiednia. W fabryce w sezonie pracowało 6-7 tysięcy robotników, z których koło tysiąca było wymienianych z powodu różnych przyczyn. Po kilku latach takich rotacji nikt już nie pamiętał jak było dawniej.

Fabryka finansowo miała się świetnie. Corocznie wypłacano wysokie dywidendy akcjonariuszom.

Analiza kolejnych roczników ksiąg adresowych miasta Wiednia wskazuje, że skład osobowy praktycznie nie zmienił się pomiędzy 1880 a 1886 rokiem

Generalnym dyrektorem był Emil Teirich, inżynier, autor podręcznika do budowy maszyn do produkcji kaflii ceramicznych. Ponadto w zarządzie zasiadali:

Wilhelm i Gustav Drasche – młodsi bracia Henryka

Viktor Erlanger – bankier, szef wiedeńskiego oddział u banku Erlanger & Söhne we Frankfurcie .

Heinrich von Ferstel – architekt, profesor politechniki

Alfred Lenz – inżynier, członek Reichsratu

Achilles Thomenn – dyrektor oddziału budowlanego

Franz Neumann – architekt, członek wiedeńskiej rady miejskiej

Eduard Pokorny – Hof- und Gerichts-Advokat , czyli adwokat z wyższej półki

Wszyscy członkowie zarządu byli świetnie wykształceni, utytułowani, zamożni, ustosunkowani. Można powiedzieć, że creme de la creme społeczności nie tylko wiedeńskiej, ale i całej monarchii.

W sumie to nie wiadomo, co skłoniło tych kulturalnych i na poziomie ludzi, by w warunkach boomu przemysłowego, kiedy zamówienia sypały się jak z rogu obfitości, pójść na eksperyment i stworzyć obóz pracy dla czeskich robotników w cesarskiej stolicy. Czy wynikało to z dehumanizacyjnej ideologi skrajnego liberalizmu, poczucia swojej wyjątkowości i bezkarności, z nieposkromionej żądzy zysku, czy z chęci przeprowadzenia eksperymentu społecznego, czy z zamiaru wmontowania zapalnika w strukturę monarchii, by w swoim czasie rozsadzić ją od wewnątrz?

W latach 50-tych XIX wieku Miesbach i Drasche wybudowali około 100 mieszkań robotniczych wokół cegielni. Każda rodzina miała pokój z kuchnią.

Po zmianie formy organizacyjnej fabryki, zmieniło się podejście zarządu do budynków zakładowych. Ściany wewnętrzne wyburzono, kuchnie wyrzucono. Ludzie spali na byle jak skleconych pryczach, albo wprost na podłodze,

W jednej sali kwaterowano od 40 do 50 osób. Nierzadko w jednym kącie kobieta rodziła dziecko, w drugim ktoś umierał na suchoty, w trzecim ktoś z kimś się kłócił, w innym miejscu ojciec karcił dziecko.

Nie było bieżącej wody ani kanalizacji. Jedna kuchnia przypadała na kilkadziesiąt osób. Za budynkami wykopano otwarte doły, które pełniły funkcję latryny.

Ludzie żyli w brudzie, smrodzie i hałasie w towarzystwie kąsających pasożytów.

Samotnych mężczyzn umieszczano w stajniach a nawet w budynkach pieców do wypalania cegły. Czynsz odejmowano od wynagrodzenia.

Warunki pracy związane z kontaktem z zimną wodą oraz dźwiganiem ciężarów powodowało masowe występowanie reumatyzmu, podagry, zapalenia stawów. Warunki higieniczno-sanitarne mieszkań stanowiły idealną pożywkę dla dyzynterii, duru brzusznego oraz innych chorób układu trawiennego. Niskie płace powodowały, że pracownicy znajdowali się w stanie permanentnego niedożywienia, co sprzyjało zachowaniom na gruźlicę. Wszystko razem odbijało się na układzie nerwowym. Jego dysfunkcja przybierała potem formę alkoholizmu, agresji i innych zaburzeń zachowania.

Surowe przepisy regulaminu zabraniały robotnikom opuszczania zakładu nawet w czasie wolnym bez zgody kierowników i wpisania tego wydarzenia do „książki pracy”.

Od roku 1883 ustawowy czas pracy nie mógł być dłuższy niż 11 godzin przez 6 dni w tygodniu. Niedziela miała być dniem odpoczynku. Wynagrodzenie miało być wypłacane w pieniądzu a nie w żetonach.

Zarząd oczywiście znał tę ustawę, jednakże chyba ktoś tam dostrzegł, że sympatycznym atramentem rząd dopisał a sejm zatwierdził, że przepisy te nie obejmują fabryki cegły Winerberger.

Tu dzień pracy trwał 16 godzin przez siedem dni w tygodniu. Dzieci w wieku 5- 15 lat pracowały 11 godzin.

W związku z sezonowością produkcji w lecie tygodniówka wynosiła 6-7 guldenów, zaś dla tych, którzy zostali zatrzymani na zimę – 4 guldeny i 20 grajcarów.

Tak w teorii. W praktyce część raz większą raz mniejszą wypłacano w żetonach, które robotnik mógł wydać tylko w kantynie, do której był przypisany.

Tego, kto się na to nie godził, czekała triada „kopa-dupa-brama” z wpisem do książeczki pracy. Dla ludzi, którzy przebyli z czeskich wsi nierzadko 400 kilometrów piechotą, nie znali niemieckiego, nie mieli żadnego wykształcenia była to poważna groźba.

Nietrudno się domyśleć, że ceny w kantynach były monopolowe. Jeśli w sklepie w Inzerdofie chleb kosztował 4 grajcary, to w kantynie 5 grajcarów. Przy tym jakość produktów i posiłków był najgorsza z możliwych. To samo dotyczyło odzieży. Oczywiście nigdy obsługa nie miała jak wydać reszty.

Często kupowano na krechę, odsetki do spłacenia rosły w tempie geometrycznym.

Wytwarzanie cegły można podzielić na cztery etapy:

1.Pozyskanie i przygotowanie surowca (gliny)

2. Kształtowanie cegieł

3. Suszenie cegieł

4. Wypalanie

Etap drugi był domeną kobiet. W ciągu tygodnia każda z nich musiała dostarczyć 6500-7000 ukształtowanych cegieł z formy. Natomiast za suszenie cegieł odpowiadały dzieci. Ich obowiązkiem było przełożenie każdej cegły na inną stronę, tak by wysychały równomiernie. Dzieci najbardziej bały się środy. To był dla nich sądny dzień, gdyż musiały wskazać majstrowi w obecności ojca, co źle zrobiły, co zniszczyły. Ojcu wartość szkody odpisywano od wynagrodzenia a zdenerwowany rodzic garbował młodemu skórę przy pomocy paska.

Jak widać system został tak skonstruowany, że robotnicy zostali wtłoczeni między koła młyńskie. Jako pracownikom zaniżano płace w każdy możliwy sposób, jako konsumentom zawyżano ceny, jako ludziom odebrano godność, czyniąc z nich pół-niewolników.

Robotnicy nie znali niemieckiego, nie znali prawa, przez jednostajny kierat żyli w stanie otumanienia, nawet nie wiedzieli, komu mają się poskarżyć na swój los. Dlatego nie od nich wyszła prośba o ratunek, lecz od majstra wiedeńskiego o nazwisku Baron, z przekonań socjaldemokraty. Jego wnuczka w 1901 r. założyła „Stowarzyszenie Socjaldemokratycznych Kobiet i Dziewcząt”a w 1919 r. weszła do rady miejskiej Wiednia i pracowała w komitecie opieki społecznej.

Majster z fabryki cegły udał się do młodego polityka a zarazem lekarza biedoty Viktora Adlera. Adler pochodził z zamożnego domu żydowskiego kupca oraz spekulanta nieruchomościami. W roku 1886 miał 36 lat i ogromna chęć do spektakularnego działania. Wiktor w przebraniu robotnika został przemycony za bramę fabryki, gdzie zapoznał się dokładnie z tym, co się dzieje w środku piekła na ziemi. A że akurat umarł jego ojciec, więc część spadku przeznaczył na edycję gazety „Równość”, w której zamieścił serię reportaży o katastrofalnej sytuacji czeskich robotników w najbardziej prestiżowej fabryce w Wiedniu.

Jego sukcesem było to, że na teren fabryki weszła inspekcja przemysłowa i zakazała wypłaty wynagrodzeń w żetonach. Gorzej było z warunkami socjalnymi.

Tym niemniej Adler rozpoczął pracę oświatową wśród robotników oraz organizacyjną w celu zjednoczenia różnych grup socjaldemokratycznych. 30 grudnia 1888 roku powstała Socjaldemokratyczna Partia Pracy  (Sozialdemokratischen Arbeiterpartei) której członkowie nawiązali kontakty z robotnikami różnych cegielni. Stowarzyszenie edukacyjne cegielni zawiązało się w 1891 roku i oferowało kursy arytmetyki, pisania i czytania.

W efekcie w 1895 roku doszło do strajku, w którym wzięło udział ponad 10 tysięcy robotników z 30 cegielni.

Strajk trwał dziesięć dni. Raz po raz dochodziło do gwałtownych starć między robotnikami a żandarmerią, byli ranni i zabici, wojsko „dobrowolnie” pomagało ładować cegły. Viktor Adler i poseł Engelbert Pernerstorfer odwiedzili cegielnię Winerberger, by negocjować z zarządem postulaty robotników. Nie udało się to. Poseł skierował zatem w Parlamencie pilną prośbę do premiera o interwencję w tej sprawie. O katastrofalnej sytuacji ceglarzy zaczęła pisać również prasa burżuazyjna. Nie dało rady już przykryć faktów stwierdzeniem o oszołomach i przesadzie jak to miało miejsce w przypadku reportaży Adlera.

Rząd nakazał negocjacje ze strajkującymi. Burmistrz Wiednia Dr. Grübel ogłosił, że żądania strajku są sprawiedliwe. Podczas negocjacji w wiedeńskim ratuszu doświadczeni związkowcy Jakob Reumann i Anton Hueber reprezentowali 26 cegielni.

Ogłoszono zwycięstwo: podwyżki płac, przestrzeganie jedenastogodzinnego dnia,zapewnienie niedzielnego odpoczynek i zniesienie nieuczciwego systemu premiowego, osobne zakwaterowanie dla rodzin wielodzietnych.

Po strajku w 1895 r. w ramach stowarzyszenia robotników ceramicznych utworzono związek zawodowy cegielników.

W 1909 r. związek zawodowy wyegzekwował pierwszy układ zbiorowy dla 17 000 pracowników cegielni.

Po I wojnie w Wiedniu wybory wygrała partia socjaldemokratyczna. Większość jej działaczy ostrogi zdobywało właśnie w największej wiedeńskiej fabryce cegły, gdzie stworzono najgorsze warunki pracy i życia dla czeskich imigrantów.

Można by powiedzieć, że skrajny liberalizm ekonomiczno-społeczny reprezentowany przez zarząd spółki oraz rząd c.k. monarchii, który nie wmontował w system buforów i zaworów dla do upuszczania ciśnienia społecznego skierował robotników prosto w ramiona ideologi komunistycznej.

 

Cegła z fabryki Alois Miesbach

 

Dom zakładowy https://das-chadim.at/die-geschichte/

 

Dom zakładowy https://das-chadim.at/die-geschichte/

Widok na cegielnię https://das-chadim.at/die-geschichte/

Dostawa surowca

https://www.wienerzeitung.at/nachrichten/chronik/wien/752647-Die-Sandler-vom-Wienerberg.html?em_cnt_page=1

 

Gliniane wyrobiska w cegielni Wienerberger w XIX wieku https://tv.orf.at/orf3/stories/2993113/

Scena zbiorowa , pracownicy fabryki https://tv.orf.at/orf3/stories/2993113/

---

tagi: komunizm  monarchia austro-węgierska  fabryka cegły wienerberger  liberalizm gospodarczy  warunki pracy xix wiecznego robotnika   wiedeń 

	ewa-rembikowska
	24 listopada 2019 12:41

60     3836    26 zaloguj sie by polubić