Fragment pracy - "Krótki rys ustroju dawnej Polski i poglądy na przyszłość, tom II " napisany przez Ignacego Karpińskiego (rektora, emeryta, obywatela miasta Sandomierza), wydanej nakładem autora w Warszawie w roku 1887.

 

Byli przecież obeznani z operacyami finansowemi miejscowi bankierowie jako to Blanc, Mejzner, Kabret, Satler, Pocci, Berneaux, Tepper, Kapostas, Szulc, Prot Potocki — należało się z niemi znieść i utworzyć Bank Narodowy, gdyż była rękojmia i odpowiedzialność dostateczna jak o tem przekonywał Kapostas w swej polemice z Bankierem Glavem, kiedy szło o podstawę dla takiego Banku zaprojektowanego, skoro minimum 3,000,000,000 zł obliczono wartość dóbr po pierwszym rozbiorze kraju, nieruchomych.

Warszawa ze stotysiączną ludnością z pewnością dociągała 30,000,000 zł rocznie na dochód. Nie mniejszą cyfrę dochodu rocznego mogli mieć Żydzi na całej kraju przestrzeni.

I to już ściśle było obliczonem że 2/3 dobr ziemskich nieruchomych posiadała szlachta a 1/3 stanowiły królewszczyzny z duchowszczyznami — ogół zatem bogactwa narodowego mógł czynić od 5 do 6,000,000,000 zł ówczesnych wartości (...), czyli kapitału, a 300,000,000 zł dochodu minimum przedstawiał po 5/100 licząc tylko — było więc czem ratować ojczyznę, brakowało tylko ludzi z głową finansową i ofiarności obywatelskiej.

Powierzchnia dawnej przedrozbiorowej Polski, czyniła jak wykazałem w Rozdziale p. t . Skarbowość 171,255,000 morgów. Ta cyfra rozmnożona przez zł sto wyniesie 17,125,500,000 zł na wartość (...).

Podług sumiennego i pracowicie ułożonego wykazu P. Korzona z epoki Stanisława Augusta wywóz wszelkiego ziarna z Korony i Litwy już po pierwszym rozbiorze wynosił od 2,700,000 do 5,700,000 korcy, i przedstawiał dochodu od 40,000,000—80,000,000 zł, ale w przecięciu przyjąć go można na 60,000,000 zł.

Materyały surowe jako to: włókno, las, wełna, skóry, saletra, konie, bydło, szczeć, pierze etc. donosiły do 50,000,000 zł a zatem czynił ogólny dochód 110,000,000 zł.

Przywóz — to jest sól po utracie Salin Wielickich, Bocheńskich i Żup Ruskich, cyna, ołów, miedź, mosiądz, srebro, złoto, (...) towary galanteryjne, kolonialne,wina, przedmioty zbytku można ocenić razem z podróżami za granicę 60,000,000 zł.

Pozostawało w kraju na czysty dochód 50,000,000 zł.

Korzyści z przemysłu krajowego i handlu w ciągłym obrocie zostające nie dały się ustanowić.

Podatki czyli dochody Skarbowe, w r. 1748 czyniły ledwo 5,850,000 zł, w r. 1766 - 10,000,000 zł, w 1788 - 16,000,000 zł, w 1791 roku ustanowione były na 63,756,406 zł, ale wpłynęło 42,000,000 — zrobił więc Sejm Wielki, ile tylko mógł dla ratunku kraju — w ogóle czuć się dawał brak cyrkulującej w kraju monety, co wynikiem było forsownej stopy życia Panowi, niedostatku innych klass narodu, klęsk wojennych, niezaradności i nizkiej kultury rolnej.

(...)

Kościuszkowskie powstanie kosztowało do 30,000,000 zł razem już z ofiarami w srebrach, klejnotach, broni palnej i siecznej, furażach i różnych rekwizytach wojennych od Panów szlachty, miast, parafij, cechów, officyalistow i włościan złożonych, które dają się ocenić na 7,000,000 zł (...)

Stan. Aug. miał sobie zwrócone przez Sejm prawo bicia monety (...) i bez zwłoki zajął się urządzeniem Mennicy.

Sejm grzywnę kolońską czystego srebra na pół funta wagi ustanowił i wartość jej na 80 zł oznaczył i po 10 talarów 8-złotowych z każdej bić kazał, niewiadoma dla czego później po dziewięć sztuk talarów tylko z grzywny bito.

Złoty podzielony został na 4 grosze srebrne - czyli ćwiartki (ósmaki) a na 30 miedzianych — bito i pólzłotki — ta nowa srebrna moneta szybko się ulatniała i znikła z obiegu.

W ciągu lat od 1766 do 1794 wybito w Mennicy Królewskiej:

• dukatow złotych sztuk 205,231
• talarow i połtalarkow sztuk 5,306,194
• złotych w groszach srebrnych 74,365,378
• groszy miedzianych 11,878,592.

 

• Jabłonowski W-da Poznański dowodził w Sejmie r. 1776, że ledwie 5,000,000 zł krążyło w kraju — kupcy zagraniczni podług niego chętnie brali naszę złotą i srebrną monetę a spekulanci oddzielnie wykupywali i przesyłali za granicę.
• Małachowski Poseł z tejże daty obliczał do 15,000,000 zł krążącą krajową monetę (...)
• Świtkowski w swoim Pamiętniku historycznym ocenił ją na 80,000,000 Zp.
• de Cache Rezydent Austryacki za Sejmu Czterol. obliczał ją na 100,000,000 w składanych Gabinetowi Wiedeńskiemu rapportach
• Stan. Małachowski Marsz. Sejmu W-go podniosł ją do 130,000,000 zł w złocie i srebrze, nie licząc miedzi i bąkow prusskich między pospólstwem osiąkłych.

Ale obcej monety multum się w Polsce przewalało —jako to: dukaty hollenderskie, suffryny vel suvereny hiszp. i austryackie, dukaty rzymskie szwedzkie duńskie francuzkie — pistole hiszp. — frydrychsdory prusskie, imperyały rossyjskie — Aberttalery srebrne hollenderskie hiszp., amerykańskie, francuzkie, duńskie, szwedzkie, tureckie, raguzańskie — Ruś i Ukraina zarzucona była rublami rossyjskimi; Wielkopolska - prusską złotą i srebrną monetą — 30 gatunkow złotej a 24 srebrnej monety obcej krążyło u nas.

Po pierwszym rozbiorze kraju niewątpliwie mogło zajść przesilenie finansowe w billansie Polski •— sprowadziły je nizkie ceny zboża za granicą, polityka Fryderyka Prusskiego uciskająca nasz handel, zmniejszony wywóz, niepomiarkowany przywóz zagraniczny mimo zadanej krajowi klęski przez oderwanie od R-ptej zamożnych Prowincyj z Salinami i godzi się przypuszczać, że nad 70 milionow zł. więcej gotówki nie krążyło w kraju uszczuplonym.

Od 1786 — 1794 wybito w Mennicy Krajowej 131,000,000 zł i na tej podstawie obliczano kursującej monety 200,000,000 zł. — wszakże podatki już były do 63,756,406 zł. podniesione za Czteroletniego Sejmu - znalazły się dokumenta, że 1778 r. na kontraktach Poznańskich 160,000 dukatów pożyczki doniosły a 1792 r. na kontraktach w Dubnie i Warszawie kassy bankierskie i obywatelskie kapitały przeszło 3,000,000 dukatów obracały.

Nie ulega wątpliwości, że po pierwszym rozbiorze kraju podnosiła się jego zamożność, do czego przyłożył się Król i Kommissye Skarbowe, ulepszenie kommunikacyj lądowych i wodnych, zniesienie szlacheckiej od cła libertacyi, ułatwienie przemysłowym Firmom kredytu przez Ustawę Wexlową i nową szybką procedurę handlową, wreszcie przez zdjęcie ohydy ze stanu kupieckiego, że inne środki pominę-— już za Sejmu Wielkiego billans daleko się lepszym okazał i zasobność kraju w monecie kursującej lepiej się przedstawiła.

Otóż, w tę porę utworzony Bank Narodowy mógł liczyć na świetne powodzenie i trudno przemilczeć, że od tego koniecznie winien był zacząć swoją czynność Sejm Czteroletni — a jeźli się tego nie chwycił, ztąd prosta wynika konkluzya że nie było w tym Areopagu Sejmowym głów pomysłowo-finansowych a być nie mogło dla braku statystycznych danych z obrębu zamożności i zasobów krajowych i nieznajomości instytucyj kredytowych zagranicznych, które tam przesileniom ekonomicznym i finansowym już zaradzały i w krytycznym położeniu ratowały rządy i państwa.

Tyle szacowny Autor.

Dla równowagi, co robił sąsiad z Zachodu.

Król Prus Fryderyk Wielki znany był z licznych bon motów.

„Biednych tych Irokezów będę się starał oswoić z cywilizacją europejską.” Tak mawiał o Polakach mieszkających na terenach, które zaanektował podczas I rozbioru a ziemie te nazywał wyniszczoną pustynią.

To była warstwa propagandowa, bo w warstwie materialnej jeszcze przed aneksją niczym skrzętny gospodarz dokonał ścisłej inwentaryzacji majątku przyszłej kolonii, by oszacować, czy mu się opłaca przyłączyć do Prus nowe terytoria..

W liście z 29 lutego 1771 roku pisał do prezydenta kameralnego w Królewcu von Dombardta, żeby mu jak najdokładniej otaksował Warmię i Mazury. Podobne dane zebrał z ziemi chełmskiej, pomorskiej i nadnoteckiej. Dokonał stosownych rachunków i poinformował tegoż Dombardta, że ziemie te muszą mu dostarczyć 6600 żołnierzy, na których utrzymanie będzie potrzeba 580 tysięcy talarów. Nie będzie z tym kłopotu, gdyż przy dobrej administracji muszą te ziemie przynieść milion dwieście tysięcy talarów przychodu.

Skąd? Z kontrybucji. Plan ułożył taki. Każdy gbur (włościanin) miał płacić do skarbu pruskiego jedną trzecią swoich dochodów, szlachcic jedną czwartą, dobra kościelne połowę, luterska szlachta tylko jedną piątą.

Jak widać ta wyniszczona pustynia, jaką rzekomo stanowiły zajęte tereny musiała zaraz po aneksji utrzymać setki nowych dobrze płatnych urzędników, dostarczyć wojsko i je wyekwipować, poza tym dla brata królewskiego Henryka za pomoc przy podziale Polski wypłacać rocznie 12 tysięcy talarów a hrabiemu Keyselingowi – 6 tysięcy talarów.

Źródło: "Co zdziałał Fryderyk Wielki dla naszego Wschodu". Postęp, Nr 27/1912

 

---

tagi: rozbiory  fryderyk wielki  majątek ron  bank narodowy 

	ewa-rembikowska
	31 lipca 2020 19:17

13     2183    11 zaloguj sie by polubić