Budowniczego kolei Aleksandra Niewiarowicza, gdy w roku 1897 wysiadł ze statku w Konstantynopolu (dzisiejszym Stambule), uderzył niesamowity kontrast pomiędzy bajeczną architekturą miasta a brakiem rynsztoków i koniecznością brodzenia w kilkunastocentymetrowej warstwie śmieci zalegających bruk, z których wydzielał się wszechogarniający fetor. Zaszokowała go też cała masa psów wylegujących się na jezdniach i trotuarach, które zupełnie nie reagowały na szturchnięcia laską i nie ustępowały drogi. Przechodniom nie pozostawało nic innego jak je obejść albo przeskoczyć. Podróżny był krótko w tym mieście, więc nie miał możliwości zapoznania się z prawdziwym obrazem skomplikowanej organizacji społecznej, którą czworonogi tu stworzyły.

Turcy zajęli Konstantynopol w 1453 roku. Towarzyszące im psy weszły w koligacje z miejscowymi kundlami. Przez lata całe wykształciła się nowa rasa psów ulicznych. Były różnej maści: białe, rude, czarne, bure, wzrostu między 40 a 50 cm o wyglądzie przypominającym skrzyżowanie psa, wilka i szakala.

Jednym z najbardziej godnych uwago szczegółów życia psów konstantynopolitańskich była ich organizacja. Wynikała ona z pewnego paradoksu religijnego. Koran nakazywał miłować zwierzęta, nie zabijać ich bez potrzeby a jednocześnie wskazywał na psa jako stworzenie nieczyste. W związku z tym Turek nie trzymał psa w domu, nie opiekował się nim, ale też nie przeszkadzał mu żyć na ulicy. Zwierzęta zostawione same sobie – bez ingerencji człowieka –stworzyły własną, specyficzną społeczność, karnie przestrzegającą wypracowanych przez wieki praw.

Organizacja społeczności

Psy żyły w grupach liczących 14-20 członków i zajmowały ściśle określone terytorium. Wyróżniał się wśród nich przewodnik stada, kroczący zawsze na czele. Był większy, z połyskującą sierścią, lepiej odżywiony, z bystrym wzrokiem. Dbał o porządek w sforze. Wymierzał sprawiedliwość, rozstrzygał spory, sądził bez apelacji, wyroki wykonując natychmiast zębami. Gdy zachodziła potrzeba odparcia ataku ze strony sąsiadów, zarządzał obronę, prowadził swe wojsko na miejsce walki i ścierał się z liderem drugiej strony.

„W zaułkach spotykam bandy psów, które (…) mają pewien obręb jako wyłączne siedlisko jednej grupy rodzinnej, poza który nie wychodzą, lecz też nie dozwalają innym psom wchodzić. Byłem świadkiem zabawnej sceny, gdy dwa oddziały psiej rasy stanęły do boju na pograniczu swoich terytoriów; każdemu stadu przewodniczył pies najsilniejszy i jakby układy toczył z przewodnikiem nieprzyjacielskiej grupy. W czasie tych układów inne psy stały spokojnie, acz przygotowane do walki, skoro przewodnik da znak do ataku. Widocznie paktowanie o spokój rozbiło się, gdyż po chwili psiej rozmowy, dwa stada rzuciły się wzajemnie na siebie i toczyły walkę, dopokąd słabsza strona nie cofnęła się w głąb swego siedliska. Gdy to nastąpiło, zwycięzcy nie ścigali zwyciężonych, lecz zostawili ich w spokoju.”(ksiądz M. Czermiński – Z Belgradu do Stambułu. Misye Katolickie, 1900, Nr 12)

Z Belgradu do Stambułu. Misye Katolickie, 1900, Nr 12

Umownych granic strefy strzegli strażnicy. Każdy osobnik posiadał dokładną świadomość swojego terytorium. Pogwałcenie umownej linii spotykało się natychmiast z represjami strony przeciwnej. Przyrodnicy obserwujący tę organizację próbowali zwabiać psy z jednego rewiru do drugiego, rzucając im chleb lub kości poza granice strefy. A te machały ogonem, warczały, dreptały na miejscu, oglądały się za siebie, rozmaitymi sposobami starały się poinformować, że im tego pożywienia tknąć nie wolno, gdyż leży na obcym gruncie. Jeśli znalazł się ryzykant i podbiegł po kąsek, natychmiast jakby spod ziemi wyskakiwał czworonożny strażnik z jazgotem donosząc o zjawieniu się przemytnika.

Pies urodzony w danym rewirze praktycznie z niego nie wychodził. Jeśli chciał odwiedzić sąsiadów, musiał poddać się skomplikowanej procedurze na granicy. Służalcza postawa miała udowodnić, że nie ma złych intencji. Musiał też położyć się na boku, jakby był martwy i w tej pozycji pozwolić się obwąchać najpierw przez szeryfa, potem resztę. Wówczas zapadała decyzja: wpuścić, czy nie.

Każda czynność podlegała określonej procedurze. Przy piciu wody z korytek obowiązywała zasada, że pijący może przy nim stać dopóki dotyka nosem wody. Jeśli trwało to zbyt długo psy stojące za nim w kolejce zaczynały wszczynać fałszywe alarmy, byle wzbudzić zainteresowanie pobratymca stojącego przy korytku. Jeśli ten dał się podejść, lądował na końcu kolejki.

Psy te miały znakomite poczucie czasu, wiedziały nie tylko, gdzie, o której godzinie, co się będzie działo, ale i orientowały się jaki jest dzień tygodnia.

Pewien kupiec z dzielnicy Pery idąc co rano do sklepu, rzucał pewnemu czarnemu kundlowi kawał mięsa. Gdy pewnego dnia, wyjątkowo, wyszedł do sklepu w niedzielę, nie ujrzał swego przyjaciela. Przemyślny pies wiedział, kiedy przypada niedziela i że w tym dniu nie może liczyć na mięso.

Psy uliczne miały wrodzoną uczciwość i lojalność. Choć całymi dniami siedziały na progach sklepów spożywczych nie tknęły produktów leżących obok w koszykach, choć czasem głód im kiszki skręcał.

Tryb życia

Tryb życia był ustalony. Rankiem włóczęga w poszukiwaniu jadalnych odpadków. Potem sjesta na środku ulicy lub na trotuarze. Na ulicach, gdzie ruch był mniejszy psy leżały jeden na drugim.

Czas odpoczynku kończył się z nadejściem nocy. Była to chwila oczekiwana, bo wówczas wszyscy służący wyrzucajli odpadki kuchenne z całego dnia. Psy czatowały wówczas przy drzwiach, obserwując pilnie wszystkie ruchy; w danej chwili łoskot skrzynek na trotuarach ściągał spóźnialskich. Słychać wówczas było tylko chrzęst pracujących zębów, mlaskanie, przerywany niekiedy walką pomiędzy rywalami do jednego kęsa. Gdy się kończyła się jedna uczta, psy przenosiły się pod kolejne drzwi.

Po wieczerzy psy przechadzały się, a w nocy oddawały się harcom, które niekiedy zmieniały się w krwawe jatki.

Lato było najlepszą porą. Psy z łatwością znajdowały cień pod domami, wodę w kamiennych miskach. W listopadzie psy dostawały futra zimowego, zwijały się w kłębek i układały się razem ściśle, aby grzać się nawzajem. W czasie niepogody kryły się – pod daszkami, w korytarzach, w skrzyniach. Wyglądały smętnie i smutno, drżały z chłodu, wyczekując dzień po dniu końca srogiej zimy.

Stosunek do psów europejskich

Był zdecydowanie wrogi. W tej materii poszczególne sfory ściśle ze sobą współpracowały. Gdy tylko pies domowy wyszedł na ulicę, gromadził wokół siebie wszystkie miejscowe włóczęgi, które zajadle go oszczekiwały i podgryzały bez litości eskortując do granic swojego kwartału, gdzie nieszczęśnika witał komitet powitalny kolejnej sfory.

Pewien przybysz z Europy, by zażegnać awantury związane z wyprowadzaniem na spacer swojej suni, wymyślił sprytny fortel. Wychodził z nią przed drzwi a gdy cały proletariat już się zgromadził, służący otwierał drzwi ponownie i wyrzucał jedzenie. Psy szybko przyswoiły sobie, że widok panny z towarzystwa oznacza ucztę. Odtąd cudzoziemka mogła wychodzić spokojnie; wszystkie psy witały ją nie warczeniem ale machaniem ogonów i radością.

Stosunek do ludzi

Psy i ludzie żyli w harmonii, w pokojowej koegzystencji, niby nie zwracając na siebie uwagi, ale szanując nawzajem swoją niezależność. Koran zabraniał wiernym dotykać psa, uważając go za stworzenie nieczyste. Tym niemniej każdy przyjazny gest ze strony człowieka, rzucona skórka chleba, był przyjmowany przez psy z ogromną wdzięcznością. Osoba taka bywała witana wylewnie i eskortowana do granic rewiru. Psy pełniły ponadto funkcję czyścicieli ulic, oraz robiły raban, gdy gdzieś wybuchł pożar. W nocy stróżowały. Gryzły tylko tych, którzy nadeptywali je umyślnie lub bili brutalnie. Natomiast doskonale pamiętały wszelkie przejawy dobroci. Pewien europejski chirurg, który z litości złożył jednemu biedakowi złamaną łapę, od tej pory był przez niego nieustająco admirowany. I chyba specjalnie się nie zdziwił, gdy któregoś razu jego wdzięczny pacjent przywlókł mu w zębach swojego mocno potłuczonego towarzysza.

Francuski biolog Paul Remlinger – dyrektor Instytutu Bakteriologicznego w Konstantynopolu badał życie psów ulicznych w tym mieście oraz ich wpływ na zdrowotność mieszkańców. Jego konkluzja była taka, że u zwierząt tych nie występuje wścieklizna, ich rola w rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych nie została udowodniona, w związku z tym utrzymanie lub wytępienie psów ulicznych nie będzie miało żadnego znaczenia dla zdrowia publicznego.

Koniec epopei

Od początku XIX wieku władze kilkakrotnie usiłowały usunąć psi problem z ulic miasta. Po tragicznej śmierci obywatela brytyjskiego, który uciekając przed psem niefortunnie zawisł na płocie, królowa Wiktoria zażadała od sułtana Mahmuda II, odpowiednich działań. Władca wydał dekret, na mocy którego psy miały zostać wywiezione na jedną z wysp morza Marmara. Jednak w tym czasie wybuchła w mieście epidemia. Lud przypisał ją banicji psów i zagroził buntem. Psy wróciły.

Druga akcja wywozu psów miała miejsce za rządów sułtana Abdul Aziza na wyspę Prodigal. Tym razem wywózce towarzyszyły pożary, wybuchające w różnych dzielnicach miasta. Znów mieszkańcy zinterpretowali te zjawiska jednoznacznie. Psy wróciły.

Jednak wraz z uruchomieniem pociągu Orient-Ekspress w 1889 roku zwiększył się ruch turystyczny, przybyło również samochodów. Psy leżące wszędzie stawały się przyczyną wypadków, poza tym odstraszały europejskich gości.

W roku 1908 wieku władzę w Turcji objęli Młodoturcy. Ich dążeniem była likwidacja sułtanatu oraz przebudowa państwa w duchu cywilizacji zachodniej. Dla nich psy na ulicach Konstantynopola, który niebawem miał zmienić nazwę na Stambuł, stanowiły przejaw zacofania, obskurantyzmu i religijnego zabobonu Imperium Osmańskiego. Ich wygnanie, podobnie jak wyburzenie murów obronnych wokół miasta miało wymiar symbolicznego aktu zerwania ze starym systemem. Natomiast mieszkańcy uważli, że tak długo Imperium jak żywota psów a ich osobisty dobrobyt jest ściśle związany z bezpieczeństem czworonogów.

Do wyłapania ulicznych pariasów w okresie 1909 -1910 nowe władze zaangażowały oddziały policji Kurdów oraz element kryminalny. Miejscowa policja nie chciała się podjąć tego zadania. W wielu dzielnicach dochodziło do starć pomiędzy rakarzami a mieszkańcami. Psy nie zostały zabite, tylko przetransportowane na bezludną, skalistą wyspę Oxia. Tam porzucone, bez jedzenia i bez picia w palącym słońcu przeżywały gehennę nim wyzionęły ducha. Przez wiele dni mieszkańcy Konstantynopola słyszeli przerażające wycie. W końcu i ono ucichło. Zgładzono tym sposobem koło 80 tysięcy czworonogów, stanowiących przeszkodą w europeizacji miasta.

Wkrótce Włochy przejęły Libię i Trypolitanię. Potem Turcy stracili Albanię z Macedonią. W wyniku Wielkiej Wojny wojny Imperium utraciło Syrię, Mezopotamię i nominalne zwierzchnictwo nad Egiptem i Kuwejtem. Śmierć poniosło 3 mln osób.

Natomiast wszyscy trumwirowie, którzy podjęli decyzję o wygnaniu psów ulicznych z Konstantynopola zginęli tragicznie – Talat został zabity w Berlinie; Dżemal – w gruzińskim Tibilisi a Enwer w Tadżykistanie.

 

---

tagi: konstantynopol  psy uliczne  młodoturcy 

	ewa-rembikowska
	7 czerwca 2017 00:08

31     2585    11 zaloguj sie by polubić