16 marca 2009 w Warszawie dla Archiwum Historii Mówionej red. Ignacy Jóźwiak nagrał wspomnienia mojej mamy Krystyny Rembikowskiej z domu Piłatowicz (1925-2020), na temat życia codziennego przed, w trakcie i po wojnie. Nagranie trwało 2 godziny. Z tego nagrania stworzyłam poniższą relację dotyczącą okresu przedwojennego i okupacji, w tym Powstania Warszawskiego.

Tam, gdzie jest hotel Marriott stała trzypiętrowa kamienica z wieżyczką na czwartym piętrze z adresem Emilii Plater 35 m 42. W tym mieszkaniu się urodziłam.

Lipiec 1925. Bolesław i Marianna Piłatowicz i ich córki Zenia i Krysia ta w beciku.

Były w nim dwie izby. Kuchnio-pokój był wąski i długi. Przy drzwiach w kącie stała kuchnia-angielka na węgiel. Zaraz za nią było wejście do dużego pokoju ogrzewanego piecem kaflowym. Mieszkanie miało koło 50 m2, było jasne, suche. Woda i WC były na korytarzu. Jak na ówczesne czasy było to mieszkanie porządne, aczkolwiek jak na naszą rodzinę trochę małe. Miałam jeszcze dwie siostry i brata, poza tym do śmierci w 1933 roku mieszkała z nami babcia wraz z córką owdowiałego syna.

Przed wojną w Warszawie czynsze były bardzo drogie. My płaciliśmy co miesiąc 53 zł a urzędnik na poczcie zarabiał koło 100 zł jak sobie przypominam. Na większe mieszkanie po prostu nie było nas stać, tym bardziej, że mój ojciec był ciągle bezrobotny. Ojciec od czasu do czasu łapał jakąś robotę, ale nigdy nie miał zarobków regularnych. Mama dwoiła się i troiła, aby zapłacić czynsz i aby jeszcze zostało coś na życie. Była krawcową. Szyła piękne suknie sąsiadkom oraz żonie właściciela domu, a także z polecenia ich znajomym.

Drzwi się u nas nie zamykały. Ciągle wpadały jakieś panie, do przymiarek. Mama miała podręczną do wykańczania szwów. Niektóre klientki też nie płaciły od razu, trzeba było czekać.

Kamienica należała do laryngologa Wacława Gumińskiego. Przez bramę wchodziło się na podwórko studnię. W naszym skrzydle były dwie klatki schodowe, główne dla lokatorów oraz kuchenne dla służby. Klatka dla lokatorów miała piękne marmurowe schody z dywanami, zaś te dla służby były drewniane.

Na pierwszym piętrze mieszkali właściciele kamienicy. Doktor Gumiński miał tam także swoją lecznicę. Był specjalistą od chorób gardła, nosa, uszu. Jako pierwszy polski lekarz dokonał operacji plastycznej twarzy polegającej na przyszyciu małej dziewczynce nosa odgryzionego przez psa. Na codzień ciął taśmowo migdałki.

Na drugim piętrze mieszkali Błońscy. Dwie siostry i brat wraz ze starszą panią utrzymującą to towarzystwo. Służąca, codziennie gotowała trzy obiady, bo każde z rodzeństwa życzyło sobie co innego ze względu na dolegliwości gastryczne, czy też inne choroby. Jak przyszedł atak na Warszawę wojsk niemieckich to w pewnym momencie i u nich skończyły się zapasy. Mój ojciec między bombardowaniami chodził szukać zabitych przez bomby koni i wykrawał z nich polędwice i inne lepsze kawałki. Mama smażyła polędwicę razem z zachomikowaną cebulka. Zapach był taki, że zwabił rodzeństwo. Jak się rzucili na jedzenie, to po ich dolegliwościach nie zostało nic. Prosili tylko, by i dla nich przynieść kolejne porcje koniny.

Na trzecim piętrze mieszkała pani Grażyna Szmurłowa, która była adwokatem. Miała dwie córki, mniej więcej w naszym wieku. Na Gwiazdkę dawała nam zabawki, którymi nie chciały już bawić się jej dzieci. One oczywiście dostawały nowe zabawki.

Od strony alei Jerozolimskich była piękna witryna apteki.

Gdy miałam 4 lata mama zapisała mnie do przedszkola, które nazywało się wówczas ochronką. Mieściła się na Wspólnej niedaleko kościoła przy parafii św. Barbary. Wszystkie dzieci nosiły fartuszki, dostawały śniadanie i obiad. Były też zabawki oraz panie freblanki, które inicjowały wspólne zabawy, uczyły nas wierszyków i piosenek.

Mama mnie odprowadzała i przyprowadzała. Ulicą Nowogrodzką jeździła kolejka EKD, trzeba było przejść przez torowisko i bardzo uważać, aby nie wpaść pod pociąg.

Do szkoły podstawowej miałam dalej , bo była na Raszyńskiej. Oczywiście chodziłam na piechotę. Trafiłam na wspaniałą wychowawczynię. Nazywała się Maria Jezierska. To była nauczycielka bardzo oddana swoim uczniom, bardzo dbała o swoich wychowanków. Znała ich warunki domowe, jeśli coś było nie tak, zaraz interweniowała zawsze z taktem i delikatnie. Wszyscy mieli do niej ogromne zaufanie.

Podczas długiej pauzy któraś z dyżurnych nauczycielek wynosiła patefon i wszyscy puszczali się w tany. Nie było rygorystycznej dyscypliny, wymuszania. Po prostu z domu wynosiło się zasady tego co wypada, a co nie wypada, traktowaliśmy nauczycieli z szacunkiem.

Po szkole podstawowej - za namową wychowawczyni Jezierskiej – złożyłam papiery do gimnazjum im. Słowackiego na Wawelską. Egzamin zdałam dobrze, ale powiedziano mi, że mnie nie przyjmą, bo mam zbyt niskie pochodzenie.

Wówczas pomogła mi pani Gumińska, uruchomiła swoje znajomości i przyjęto mnie do Żeńskiego Gimnazjum Heleny Gepnerówny. Była to jedna z lepszych szkół w Warszawie. Mieściła się w budynku przy ulicy Moniuszki 8. Rok szkolny 1938/39 był ostatnim normalnym.

W tej szkole uczyło się sporo córek oficerów Wojska Polskiego. Dla mnie nieco śmieszne i nieco dziwaczne wydawało się to, że te dziewczynki były odprowadzane pod szkołę przez ordynansów, którzy nosili za nimi teczki.

Moją wychowawczynią była pani Ella Heinemann.

Zdjęcie z pracy "Karta z pamiętnika uczennicy. Książka pamiątkowa Szkoły Haliny Gepnerówny 1901-1944" . Muzeum Warszawy 2014.

Była wysoka, szczupła, uczyła moją klasę niemieckiego. Poza tym siedziała w ławce na każdej lekcji prowadzonej przez innego nauczyciela i uważała, aby panienki zachowywały się odpowiednio. Mówiono do nas per panna. Gdy nauczyciel chciał mnie przepytać, to słyszałam „panna Piłatowiczówna do tablicy”.

Dzień w szkole zaczynał się od apelu na sali gimnastycznej. Po odśpiewaniu „Boże coś Polskę” szliśmy do klas. W szkole była też niewielka kaplica, gdzie odprawiał msze ksiądz Ptaszyna z parafii św. Krzyża. Spowiadał nas na Wielkanoc oraz uczył nas religii. To, że religia jest w szkole każda z uczennic uważała za sprawę normalną tak jak świętą Komunię , czy bierzmowanie.

Chodziliśmy co niedzielę do kościoła a moja babcia nosiła chorągiew podczas procesji Bożego Ciała. Podczas nalotów na Warszawę, ludzie zbierali się na podwórku pod kapliczką Matki Boskiej, gdzie dziękowali modlitwą i śpiewem z ocalenie.

Babcia umarła w 1933 roku. Miałam wówczas 8 lat. Pamiętam bijące dzwony podczas wynoszenia trumny do karawanu po mszy świętej. Potem żałobnicy szli za tym karawanem przez całe miasto na Bródno. Taki pogrzeb trwał co najmniej pół dnia.

Pozostając przy tematach funeralnych, to przypominam sobie, że my dzieciaki od czasu do czasu chodziliśmy do kostnicy przy szpitalu Dzieciątka Jezus, wówczas gdy przed pogrzebem odbywało się ostatnie pożegnanie. Interesowały nas mniej młode zmarłe panienki a bardziej suknie, które miały na sobie. Chowano je w strojach ślubnych. Taki był zwyczaj.

Życie jakoś się toczyło, raz lepiej raz gorzej aż do 1 września 1939 roku, kiedy to obudził nas grad bomb.

Przez pierwsze dni chowaliśmy się w piwnicy. Do czasu zburzenia kamienicy pod numerem 33, gdzie wszyscy lokatorzy ukryci w piwnicy zginęli.

Emilii Plater 31. Gruzy po kamienicy.

Od tamtej pory biegliśmy do kuchni pani Gumińskiej, wydawało nam się, że to będzie bezpieczniejsze.

Bomby i ostrzał artyleryjski zniszczył infrastrukturę miejską. Nie było jedzenia, nie było wody, nie było światła. My oświetlaliśmy mieszkanie karbidówką.

Karbidówka zachowała się do dnia dzisiejszego.

Na Nowogrodzkiej były składy wojskowe. Tam dawali nam ryż i chyba kasze. Jedliśmy końskie mięso, cebulę tę kaszę i ryż. Po wodę do studni ustawiały się kolejki. Któregoś dnia nalot trwał bez przerwy przez pół nocy i dnia.

Aż się wszystko się skończyło i do Warszawy wjechały jednostki niemieckie.

Z okna widziałam budynek Dworca Głównego.

Tam zawsze kręciło się mnóstwo wojskowych. Po przeciwległej stronie Emilii Plater stacjonowały oddziały Bahnschutzu – straży dworcowej. Najbardziej to oni utkwili mi w pamięci a zwłaszcza ich mundury – czarne jak Gestapo. Denka czapek były wywinięte a na pasach napis ”Gott mit uns”. Chodzili w wysokich butach a na mundurze był jakiś akcent czerwony.

To byli bezwzględni ludzie, to były maszyny. Zatrzymywali podróżnych, rewidowali ich, konfiskowali im rzeczy.

W okresie okupacji z linii otwockiej przywoziło się bułki, których w Warszawie nie wypiekano.

Kiedyś pojechałam. Można było na tym nieco zarobić, sprzedając innym. Miałam pecha. Podszedł do mnie taki Bahnschutz i zabrał mi te zakupy.

Życie podczas okupacji przypominało rosyjską ruletkę. Każde wyjście na ulicę to było ryzyko, że się nie wróci do domu a wyląduje albo pod murem, albo w obozie koncentracyjnym. Łapanki były bez przerwy i trzeba było dobrze uważać.

Ale w domu też nie było bezpiecznie. Którejś nocy gestapo wpadło do naszej sąsiadki . Zabrali ją i wiecej nie wróciła.

Mimo to, staraliśmy się żyć normalnie.

8 czerwca 1941 z przyjaciółkamiRok potem musiałam wyrobić Kennkartę.

Właścicielka szkoły Halina Gepnerówna zginęła 19 września na progu swego gabinetu po ugodzeniu szrapnelem. Nauczyciele i Koło Rodziców postanowili kontynuować działalność szkoły.

Władze okupacyjne zezwoliły na prowadzenie szkoły podstawowej. Pierwszą i drugą klasę gimnazjalną zaliczono do szkoły powszechnej, trzecią i czwartą jako „Dwuletni kurs przygotowawczy do gospodarstwa domowego”.

 

Maturę zdałam na tajnych kompletach w lipcu 1944 roku tuż przed wybuchem Powstania.

W Ogrodzie Pomologicznym w lipcu 1944 z Asikiem, który Powstania nie przeżył.

Podczas okupacji udzielałam korepetycji z języka francuskiego córce państwa Wilskich, którzy mieszkali w pięknym mieszkaniu przy ulicy Pierackiego, czyli na Foksal.

Pewnego dnia zastałam u nich jeszcze jedną dziewczynkę. Tylko nie wiem, czy było to dziecko z getta, czy z Zamojszczyzny.

1 sierpnia pani Wilska powiedziała do mnie - już więcej pani do nas nie przyjdzie, bo dzisiaj wybuchnie powstanie, dała mi czerwony płaszcz i 500 zł. Płaszcz mi się przydał w obozie a pieniądze okazały się bezwartościowym świstkiem.

Ponieważ mój dom stal blisko dworca, więc znaleźliśmy się w strefie, do której powstańcy nie dotarli. Każdy chciał im pomóc, ale nie było żadnej szansy, do nich się przedostać. Byliśmy w zamkniętej enklawie, tylko widzieliśmy latające pociski.

Rano 13 sierpnia do mieszkania wpadło kilku własowców i pod karabinami wyprowadzili nas na ulicę. Nie pozwolili nam nic zabrać ze sobą.

Pod gradem kul popędzili nas do Dworca Zachodniego, skąd przejechaliśmy do Pruszkowa a potem do obozu pracy w Hamburgu.

W Powstaniu zginęła moja serdeczna przyjaciółka , z którą siedziałam w ławce przez 4 lata. Zginęła też moja wychowawczyni pani Heinemann. Smutne to były czasy.

---

tagi: warszawa  wspomnienia  piłatowicz  emilii plater  gepnerówna 

	ewa-rembikowska
	12 lutego 2022 23:32

37     1705    21 zaloguj sie by polubić