W swojej notce Betacool przywołał aferę towarzystwa okrętowego Canadian Pacific. http://betacool.szkolanawigatorow.pl/poufne-upoic-sfotografowac-wsadzic-pod-telegraf

Dlaczego Stapiński nie mógł byc łączony z Komisją? Otóż ten wpływowy polityk PSL-u latem 1913 roku został zamieszany w aferę wiedeńskiej dyrekcji towarzystwa żeglugowego „Canadian Pacific”, którą oskarżono o nadużycia przy stymulowaniu emigracji. Pod tym dość wymuskanym i wypranym z treści zarzutem mogły się kryć czyny mało subtelne, bowiem katolicki „Głos Narodu” oskarżył Stapińskiego o pośrednictwo w sprzedaży kobiet do domów publicznych.

Zajrzałam do gazet z 1913 roku i okazało się, że panienki to był taki nieistotny dodatek do całej afery, w której jednym z trybików okazał się poseł Stapiński.

Na początku 1913 roku wojsko austriackie zaczęło alarmować, że znikają rekruci oraz rezerwiści powołani do służby wojskowej. Przy czym nie było śladu, żeby występowali o paszporty.  Liczne kontrole przeprowadzone w rozmaitych punktach kolei wykazały, że w większości ci młodzi mężczyźni w wieku 18-42 lata  nie byli w stanie wykazać się legalnymi papierami zezwalającymi na emigrację. 

Wszystkie nitki prowadziły do towarzystw przewozowych, wśród których najbardziej dynamiczną była kanadyjska spółka akcyjna Canadian Pacific Railway Company. Reprezentację austriacką koncesjonowano w roku 1908. Wedle tej koncesji Canadian miało prawo utworzyć w monarchii 36 filii.

Kompania w nagrodę za pobudowanie linii kolejowej  łączącej Montreal z Vancouver, czyli dwa portowe miasta leżące na przeciwnych krańcach Kanady  otrzymała od rządu  w prowincji Manitoba  ponad 6 mln akrów ziemi leżącej odłogiem wzdłuż torów kolejowych. W tych warunkach kompanii  zależało na tym, aby te ziemie szybko rozprzedać pomiędzy drobnych kolonistów . Potrzebowała osadników. Za ich pozyskiwanie płaciła wysokie podwójne prowizje  - najpierw jako wynagrodzenie za werbowanie pasażerów okrętowych i kolejowych, potem za sprzedaż ziemi. Od każdego pasażera okrętowego płaciła agentom 2 dolary,  od każdego zaś akra sprzedanej ziemi pośrednik dostawał między 10 a 20 procent od kwoty zakupu, co wychodziło od jednego kupującego osadnika w granicach 1,5 – 5 dolarów. Akr sprzedawano za 15 -25 dolarów a osadnicy kupowali najczęściej między 40 a 80 akrów. Rządowi kanadyjskiemu też zależało na młodych, zdrowych mężczyznach,  gdyż z początkiem 1913 roku zaczął on tworzyć stałą armię i stałą flotę. Trzecim graczem była Rosja, której wobec kryzysu bałkańśkiego też na rękę było  wywiezienie jak największej grupy młodych ludzi z Galicji i Bukowiny i w związku  z tym wedle znalezionych dokumentów i przecieków również dorzucała nieco grosza Towarzystwu „Canadian Pacific”.

Poza „Canadian Pacific” władze austriackie pod lupę wzięły Towarzystwo Okrętowe Austro-Americana z siedzibą w Trieście. To ostatnie miało przeszło stu agentów ulokowanych w różnych miastach Galicji. Prócz tego miało zorganizowaną sieć pomocników: szynkarzy, wójtów, kolejarzy. Emigranci byli przewożeni do Krakowa, tam ich dzielono  na grupy wg portu wywozu. Towarzystwo Austro-American miało tajną umowę z kartelem okrętowym, tzw. Poolem, według  której wolno było wywozić przez Triest tylko 4% emigrantów. Reszta musiała przejść przez porty niemieckie – Hamburg i Bremę.  Każdy agent pobierał od głowy emigranta 10 koron. Największym  agentem generalnym w Bremie była firma F. Missler and Co, za pośrednictwem której rocznie wyjeżdżało 60-80 tys. emigrantów z Austrii. W Hamburgu natomiast działała firma Falek and Co. Przez tę bramę wypuszczało się w świat ok 40 tys. emigrantów.

Według ministra obrony krajowej Georgi’ego Towarzystwo Canadian Pacific wywiozło w latach 1901- 1912 co najmniej 118 tys. rekrutów z samej Austrii 125 tysięcy z Węgier. Wiązało się to ze znacznym osłabieniem armii. 

Zamknięto wszystkie biura i filie w obrębie państwa austriackiego. Aresztowano 500 osób współpracujących z Tow Canadian oraz Austro-Amerykańskim, w tym wszystkich dyrektorów. Kiedy policja chciała aresztować byłego posła Szpondera, ten chciał popełnić samobójstwo. Podczas rewizji znaleziono u niego skład ubrań miejskich, w których odporowadzał emigrantów do Łobzowa a stamtąd wysyłał do Oświęcimia.

 W wielu biurach emigracyjnych były całe zapasy dokumentów, paszportów rosyjskich, czapek wojskowych rosyjskich, w które zaopatrywano kandydatów na osadników. W Galicji  żydowscy agenci towarzystwa zwoływali zgromadzenia chłopskie, na których malowali w jak najciemniejszych barwach niebezpieczeństwo wojny . Byli tak sugestywni, że chłopi wycofywali swoje oszczędności z banków oraz  sprzedawał za bezcen swe gospodarstwa. Jeśli banki  natychmiast nie wypłacały oszczędności, wówczas agenci za bezcen kupowali książeczki oszczędnościowe . Inny wspólpracownik agencji przewoził emigrantów luksusowym samochodem a oni udawali zamożnych pasażerów. Przewiezienie jednej osoby przez granicę węgierską kosztowało 450 koron od osoby. W samochodzie mieściło się 6 osób, więc każda przejażdżka zamykała się kwotą 2700 koron. Udowodniono temu panu 16 transportów z korzyścią 41200 koron.

Rykoszetem sprawa uderzyła w Koło Polskie w Wiedniu, gdyż okazało się, że to poseł Jan  Stapiński wyjednał przedstawicielstwu „Canadian Pacific” w ministerstwie  handlu koncesję na wywóz ludzi w zamian za tzw. korzyści majątkowe. Poseł w wyniku afery musiał złożyć urząd wiceprezesa Koła Polskiego i prezesa klubu ludowców. Również ukraiński poseł Mychajło Petrycki wystąpił z koła poselskiego, gdy usłyszał kilka niewygodnych pytań.

W aferę poza posłami zamieszani byli urzędnicy ministerialni, dwóch starostów, policjanci, żandarmi, kolejarze.

Afera wybuchła w październiku 1913 roku a 28 czerwca roku następnego miał miejsce zamach w Sarajewie na następcę austro-węgierskiego tronu, co stało się bezpośrednim detonatorem dla wybuchu wojny. 

Dla znających szwabachę artykuł z ówczesnej gazety Arbeiter Zeitung z 30-10-1913 roku

http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?apm=0&aid=aze&datum=19131030&seite=04

 

Poseł Jan Stapiński

Pośrednik, który otwierał okno na świat

 

W Trieście

---

tagi: afera canadian pacific w wiedniu 1913 roku  jan stapiński  emigracja do kanady z austro-węgier 

	ewa-rembikowska
	11 stycznia 2019 01:12

32     3222    16 zaloguj sie by polubić