W dniu 30 września 1895 roku cesarz Franciszek Józef desygnował Kazmierza Badeniego na premiera Austrii, powierzając mu misję zreformowania systemu społeczno-politycznego. Badeni zaczął od systemu wyborczego. Modyfikując nieco założenia swego poprzednika Edwarda Taaffe’go wprowadził do sejmu tzw. piątą kurię w liczbie 72 posłów, wybieranych przez wszystkich mężczyzn powyżej 24 roku życia niezależnie od statusu majątkowego, czyli i tych, którzy płacili poniżej 5 guldenów rocznego podatku dochodowego. Sejm rozrósł się do 425 przedstawicieli, powodując głęboką zmianę polityczną w parlamencie. Punkt ciężkości przesunął się na partie socjaldemokratyczną i chrześcijańsko-społeczną. Na fali tych zmian do Parlamentu wybrany został również Ignacy Daszyński, który objął szefostwo piętnastoosobowego klubu poselskiego Związku Posłów Socjalno-Demokratycznych.

Być może, gdyby Badeni miał więcej wyobraźni do czego zdolni są socjaldemokraci, to tę reformę by przesunął w czasie. A że nie miał, więc ukręcił sobie sznur na własną szyję.

W kwietniu 1897 roku rząd wydał rozporządzenie językowe dla Czech i Moraw, które w służbie cywilnej zrównało język czeski z niemieckim. Drugą normą było ustalenie okresu, w którym urzędnicy muszą opanować te dwa języki. Dla czeskich urzędników problemu z dwujęzycznością nie było. Niemieccy urzędnicy poczuli się zagrożeni, gdyż czeskiego nie znali, obawiali się, że w rezultacie stracą posady, znaczenie i wpływy. Uznali, że 4 lata to za krótki czas na nauczenie się nowego języka.

W 77 okręgach sądowych (z ogólnej liczby 216) wybuchły protesty.

Niemieccy parlamentarzyści skupieni w partii ludowej i spocjaldemokratycznej zgłosili wniosek o uchylenie rozporządzenia językowego. Kiedy to się nie udało, postanowili wykorzystać ten fakt jako pretekst do demontażu monarchii c.k. Celem niemieckiego ruchu narodowego było połączenie niemieckojęzycznych obszarów osadniczych Austro-Węgier z Rzeszą Niemiecką.

Jako metodę walki zastosowano obstrukcję parlamentarną. Ponieważ rząd miał w parlamencie większość, więc opozycja postanowiła nie dopuścić do obrad merytorycznych i głosowania nad rozporządzeniem.

Taką możliwość dawał regulamin Izby Poselskiej. Nie było limitów czasu wystąpień, poseł mógł też przemawiać – mimo braku tłumaczy – w jednym z 11 języków, ile tylko chciał. Tylko stenogramy obrad sporządzano po niemiecku.

Obrady sesji wiosennej trwały od 27 marca do 2 czerwca.

Niemieckie stronnictwo ludowe na wstępie oświadczyło w komunikacie, że dopóki istnieć będzie rozporządzenie językowe, dopóty będzie prowadziło zaciętą walkę przeciwko rządowi, będzie zwalczało ustawę o poborze rekruta, podatkową, ugodę z Węgrami i przeszkadzało w ich przyjęciu, natomiast wyrzeka się obstrukcji przy ustawach, które są dla niej korzystne, i które popiera.

Każdy dzień to była walka o dopuszczenie do obrad. Do każdej petycji w sprawie rozporządzeń językowych a było ich ponad 200 opozycja stawiała wniosek o odczytanie i imienne głosowanie. Doszło do tego, że nikt nie był w stanie dojść do słowa. Posiedzenia przypominały targ przekupek wyzywających się i skaczących sobie do oczu. W parlamencie zapanowała anarchia.

Zaczęto mobilizować ulicę. 25 maja zjechali do Wiednia niemieccy reprezentanci większości gmin niemiecko-czeskich, by posłom doręczyć petycję przeciwko rozporządzeniu językowemu. Jednocześnie starali się, co prawda bezskutecznie, o audiencję u cesarza.

Typowy dzień obrad opisał korespondent Kuriera Warszawskiego. 27 maja obrady trwały 10 godzin. Ogółem głosowano 14 razy imiennie nad kwestiami czysto formalnymi, które urozmaicane było atakami grubiaństwa ze strony opozycji. Sprawozdawca gazety przecierał oczy ze zdumienia. „W istocie trudno pohamować oburzenie, widząc jak taki warjat, jak Schoenerer, pomiata poważnymi ludźmi i narzuca im rolę w komedji, którą inscenizuje. Dla charakterystyki , do czego opozycja doszła , wystarczy zapowiedź Schoenerera, że do którejbykolwiek komisji którakolwiek petycja przydzielonaby została, on postawi wniosek o przydzielenie jej do innej komisji i zażąda imiennego nad tym wnioskiem głosowania. P. Peschka (liberał) znów przy imiennym głosowaniu żądał 10 minutowej pauzy, by przypomnieć sobie swoje własne nazwisko.”

Georg Heinrich Schönerer był właśnie tym posłem, który stanął na czele protestu przeciwko premierowi Badeniemu. Miał poglądy radykalnie narodowościowe, antysłowiańskie i antykatolickie. Założył organizację Pangermańskich Nacjonalistów, na czele której stał w latach 1882-1889. Żądał usunięcia Habsburgów i utworzenia Wielkich Niemiec, pod hegemonią Prus, głosząc przy tym hasło „przez jedność do czystości”. Znany był z gwałtownego charakteru. W maju 1888 roku za pobicie redaktorów liberalnej gazety „Neues Wiener Tagblatt” Schönerer na kilka miesięcy trafił do więzienia, a ponadto pozbawiony został mandatu poselskiego oraz tytułu szlacheckiego.

Sytuacja wydawała się bez wyjścia, więc Badeni zamknął sesję 2 czerwca, ogłaszając ferie parlamentarne. Miał nadzieję, że podejmie w tym czasie rokowania ze wszystkimi ugrupowaniami w zaciszu swojego gabinetu i doprowadzi do porozumienia. Niestety było to błędne założenie. Przeciwnicy czas ten przeznaczyli na agitację pozaparlamentarną wśród studentów, urzędników i robotników.

Jesienna sesja parlamentu została zainaugurowana 23 września 1897 roku. Od pierwszego momentu uniemożliwiono prowadzenie obrad. W ruch poszły klapy od stołów, co przeszło do historii jako "Pultdeckelkonzerte", grzechotki, gwizdki, przyniesione z kuchni garnki i pokrywki.

Do przewodniczącego parlamentu Dawida Abrahamowicza strzelano z procy kulkami ulepionymi z wosku i umaczanymi w atramencie. W pewnym momencie jakiś rozemocjonowany do imentu poseł niemiecki rzucił w kierunku prezydium kałamarz z brązu, wybijając dziurę w ścianie koło głowy przewodniczącego.

Najwyższą sankcją jaką rozporządzał prezydent parlamentu, było wykluczenie z obrad najbardziej awanturujących się posłów. To nie odnosiło skutku, bo co prawda straż wynosiła wierzgających i krzyczących, ale tumult robił się jeszcze większy, gdyż zaczynali ich bronić koledzy partyjni. Zresztą wyniesieni za chwilę wracali.

Karl Hermann Wolf z niemieckiego ruchu narodowego oskarżył premiera Badeniego o chęć wprowadzenia policji na salę obrad w przebraniu straży marszałkowskiej. Premier zapewniał, że tego nie zrobi. Tym niemniej został obrzucony stekiem obelg ze strony wszechniemców, zaś Wolf rzucił – „To jest polska bezczelność’. Incydent skończył się pojedynkiem w dniu 25 września. Strzelano z 25 kroków, na komendę. Ranny w rękę został Badeni. Przysporzyło mu to popularności, ale nie rozwiązało problemu politycznego.

Opozycyjne partie niemieckie dopiero się rozkręcały. 28 października 1897 na mównicę wszedł Otto Lecher. Była godzina 20 45, zszedł z niej po 12 godzinnej przemowie, która w protokole stenograficznym zajęła 58 stronic druku. Występ Lechera był jedną z atrakcji przygotowanych na 33 godzinne posiedzenie sejmu. W tym czasie posłowie prawicy spali w kuluarach na sofach, bądź grali w vista. Tylko, gdy wzmagał się hałas czyniony przez opozycję, śpieszono dla sali obrad, by bronić prezydium. W bufecie parlamentarnym wypito 14 hektolitrów piwa i hektolitr wina. Po przemówieniu Lechera poranek opozycja zapełniła wnioskami fromalnymi. Samo załatwienie wniosku, żądającego posiedzenia tajnego, zajęło 6 godzin. Gdy o godzinie 16 otwarto drzwi dla publiczności zapanował wściekły ryk, wśród którego usiłował przemawiać poseł Jędrzejowicz. Poza stenografem, który stał tuż koło niego, inni słyszeli niewiele. Dziesięciu posłów opozycji robiło nieustający hałas pulpitami, Wolf wygrywał na pulpicie wszystkie marsze pruskie. Poseł Jędrzejowicz zażądał odesłania projektu do wybranej komisji. Wówczas posypał się znowu tuzin interpretacji. W końcu przewodniczący zamknął posiedzenie. Tym niemniej opozycja obiecała, że gdyby udało się przeforsować odesłanie projektu do komisji, wówczas zaproponuje przy drugim czytaniu pięćset poprawek stylistycznych, nad którymi izba wedle regulaminu obradować musi.

8 listopada z parlamentu usunięto pulpity.

10 listopada przemaszerowało przed parlamentem 500 studentów niemieckich skandujących – Niech żyje Schoenerer! Niech żyje Wolf! Precz Badeni!. Wolf pojawił się na schodach i podżegał studentów.

25 listopada doszło do rękoczynów. Poseł Schönerer rzucił się z pięściami na posła Gegenhofera. Panowie zaczęli się młócić. Poseł Vetter usiłował ich rozdzielić, lejąc wodę na rozemocjonowane głowy.Tego samego dnia do mównicy udało się dojść hrabiemu Falkenhayn, który zgłosił wniosek o zniesienie imiennych głosowań, przyznanie przewodniczącemu prawa wykluczania deputowanych zakłócających porządek na trzy posiedzenia, izbie zaś na trzydzieści posiedzeń, a także w razie potrzeby wzywania sił zbrojnych. Przewodniczący wśród wrzawy zarządził natychmiastowe głosowanie przez powstanie z miejsc. Prawica powstała, lewica stała, nie przypuszczając, że głosowanie się odbywa. Przewodniczący ogłosił, że wniosek hrabiego Falkenhayana przeszedł, co doprowadziło do wściekłości opozycję, która zaczęla się awanturować, że głosowanie było nielegalne. Na tym posiedzenie zostało zakończone.

Następnego dnia socjaliści oświadczyli, że nie dopuszczą przewodniczącego do trybuny prezydialnej i nie zezwolą na odbycie posiedzenia. Gdy prezydium zajęło miejsce socjaliści w spółce z Schönererem otoczyli trybunę i rzucając kalumnie pod wodzą Daszyńskiego zaatakowali prowadzących obrady. Zepchnęli ich z trybuny. Prezydium wyszło z sali obrad. Daszyński rozpoczął przemowę, pozostali rozrzucali papiery leżące na stole. Po 15 minutach pojawiła się policja. Policjanci po kolei wynosili posłów z trybuny prezydialnej, na końcu Daszyńskiego. Lewica powiewała chusteczkami. Widzowie na galerii zgromadzeni przez Schönerera krzyczeli – „Precz z Badenim”, „Polnische Schufte”. Woźni zaczęli opróżniać galerię W tym czasie wyniesieni posłowie znów powrócili na salę obrad.

Zmobilizowany przez wszechniemców oraz socjalistów tłum oblegał parlament. Dostępu do gmachu broniła konna policja. Prezydium wracało do izby. Powitał ich Wolf grający na piszczałce. Abrahamowicz orzekł wykluczenie go z obrad na trzy posiedzenia. Wolf nie chciał wyjść dobrowolnie, wynosili go policjanci wśród ogłuszającego hałasu. Socjaliści i Schönerer dalej obrażali przewodniczącego. Abrahamowicz orzekł wykluczenie ich i scena się powtórzyła. Powrócili policjanci, by wynieść po kolei ośmiu najbardziej agresywnych posłów. Daszyński krzyczał do Abrahamowicza – „stary zbrodniarzu! do kryminału z tobą!”. Groził też policjantom, wołając – „strzeżcie się, nicponie! w tym domu ja jestem panem!”

W międzyczasie policja konna zajęta była rozpędzaniem wrzeszczącego tłumu przed parlamentem oraz przed uniwersytetem. Studentów zamknięto wewnątrz uniwersytetu.

27 listopada z rana prezydium przez godzinę usiłowało otworzyć posiedzenie. Nagle do sali wszedł poseł Wolf teatralnym gestem zdejmując przyprawioną brodą i wywołując tym samym falę entuzjazmu swoich akolitów. Na rozkaz przewodniczącego pojawił się oddział policji, w celu wyprowadzenia Wolfa, która siłą musiała go wyrywać z rąk obstrukcjonistów.

Po południu w pobliżu uniwersytetu doszło do starć pomiędzy policją a studentami. Rannych zostało kilka osób, ponad 50 aresztowano. Pod parlamentem też było gorąco. Tu rej wodził Daszyński, który był znakomitym mówcą. Jego wystąpienia porywały słuchaczy. Atakował w nich konserwatystów i premiera Badeniego. Protestujący nosili go na ramionach a on zagrzewał ich do boju. W końcu konni przypuścili atak i rozpędzili towarzystwo.

W mieście wrzało. Cesarza powracającego od córki z Wallsee, z uwagi na bezpieczeństwo i możliwość spotkania rozjuszonego tłumu, skierowano bocznymi uliczkami a nie Mariahilferstrasse. Wzburzyło go to bardzo, bo był szczerze przekonany, że wiedeńczycy nigdy nie będą demonstrować przeciw niemu.

Nazajutrz powitał premiera Badeniego słowami – „Herr Graf, sie machen mir eine Revolution!”.

Premier Badeni przegrał. Złożył wniosek o dymisję, którą cesarz przyjął. Dla cesarza była to sytuacja, której nie miał na swojej check liście, więc się pogubił i zareagował bardzo emocjonalnie. Doraźna korzyść z zaprowadzenia chwilowego spokoju przez ustępstwo na rzecz socjalistów i wszechniemców, nawet jeśli ci zdewastowali parlament i powagę monarchii była ważniejsza niż potrzeba wzmocnienia państwa. Wolał poświęcić premiera Polaka, niż iść na udry z Berlinem, który po cichu inicjował i wspierał opozycję parlamentarną.

Na wieść o dymisji premiera w Pradze wybuchły zamieszki. Wprowadzono stan wyjątkowy.

Od tego momentu do obalenia monarchii rządy zmieniały się jak rękawiczki, parlament stał się wesołym cyrkiem a urzędnicy ministerialni gotowi byli zrobić wiele za odpowiednią gratyfikację jak chociażby w przypadku afery Canadian Pacifik.

 

Opozycja w działaniu

okupacja prezydium

Kazimierz Badeni

Dawid Abrahamowicz

Georg Heinrich Schönerer

Karl Wolf

 

Otto Lecher

Ignacy Daszyński

 

---

tagi: parlament  obstrukcja parlamentarna  socjaldemokraci  nacjonaliści niemieccy  kazimierz badeni  dawid abrahamowicz  georg heinrich schönerer  otto lecher  karl hermann wolf  ignacy daszyński  historia austro-węgier 

	ewa-rembikowska
	29 maja 2019 20:42

37     1899    12 zaloguj sie by polubić