W połowie marca 1923 roku miały miejsce dwa wydarzenia z pozoru zupełnie ze sobą nie związane.
Pierwsze omawiane było na czołówkach codziennych dzienników a drugie w formie pewnej sensacji – na końcu numeru. W obu wypadkach dziennikarze odtrąbili ogromny sukces odniesiony z jednej strony przez polską dyplomację, z drugiej – przez wymiar sprawiedliwości. O tym jak bardzo się mylili dowiedzieli się 16 lat później, gdy dwóch sąsiadów zaatakowało Polskę a sojusznicy  zapomnieli, co podpisywali w traktatach o wzajemnej pomocy na wypadek działań wojennych oraz po wojnie, gdy rządy objęli komuniści.
Marszałek Piłsudski w dniu 15 marca 1923 roku w Sejmie z dumą ogłosił decyzję rady ambasadorów w sprawie oficjalnego usankcjonowania wschodnich granic Polski, w tym uznania granicy polsko-rosyjskiej ustalonej przez traktat ryski,  co miało wzmocnić pozycję państwa na arenie międzynardowej. Decyzja mocarstw oznaczała w praktyce, że  na byłych terenach I RP  Sowieci mogą grabić majątki i mordować  obywateli polskich już całkiem oficjalnie, bo za przyzwoleniem państw, które wygrały wojnę.  Natomiast w przypadku komunistycznych działań dywersyjnych na terenie Polski  socjalistyczny aparat państwa jest zbyt słaby, by skutecznie je wyeliminować.
Gdy ogłaszano decyzję rady ambasadorów od 3 dni trwał proces sądowy siatki komunistyczno-szpiegowskiej studenta prawa  Leona Toeplitza i 11 jego towarzyszy.
Leon Toeplitz miał 20 lat i był synem Teodora – żydowskiego przemysłowca i radnego miasta Warszawy – działacza PPS, spółdzielczości  a od sierpnia do września 1920 komisarza sekcji kwaterunkowej działającej w ramach Rady Obrony Stolicy oraz właściciela majątku Otrębusy koło Warszawy.
Drugim przywódcą siatki był Antoni Piwowarczyk, lat 20, student – kierownik biura Towarzystwa  Rosyjskiego Czerwonego Krzyża, którego przedstawicielstwo mieściło się w mieszkaniu Stefanii Sempołowskiej przy ulicy Smolnej 7  i było subsydiowane przez  Międzynarodową Organizację Pomocy Rewolucjonistom (MOPR) i KPP.
Pozostali oskarżeni to: Jan Pomorski - student, Julia Heflichówna – słuchaczka Wolnej Wszechnicy, Ignacy Tom – sudent uniwersytetu, Salomon Garfinkiel - student, Klemens Noga- szeregowiec, Jan Des – szeregowiec, Edmund Szeller – podoficer, Henryk Fryc – kapral, Jankiel Sobelman – szeregowiec. 
Rozprawie przewodniczył sędzia Grzybowski przy udziale sędziów Kozakowskiego i Skawińskiego. Oskarżenie popierał przedstawiciel urzędu publicznego prokurator Michałowski.
Jako  obrońcy wystąpili: za oskarżonym Toeplitzem — adwokaci: Śmiarowski i Szumański; za pozostaymi adwokaci: Izydor Landy, Stefan Perzyński , Teodor Duracz , Ludwik Honnigwil, Stanisław Bielenia , Kazimierz Sterling.
Eugeniusz Śmiarowski  to  crème de la crème palestry warszawskiej, polityk (w 1922 roku został  posłem na Sejm z w PSL „Wyzwolenie”), mason ( „Wielkia Loża Narodowa” i „444”). Podejmował się wyłącznie obron w sprawach z pierwszych stron gazet. Jego towarzysz Wacław Szumański należał do tej samej partii politycznej i bronił w sprawach o działalność komunistyczną. Na marginesie można dodać, że jego wnukiem jest Jan Gross.
Pozostali kandydaci na obrońców też nie zostawi dobrani przypadkowo. Wszyscy byli związani z ruchem socjalistycznym. Kazimierz Sterling był adwokatem Bogdana Jaksy-Ronikiera w sprawie o zabójstwo młodego szwagra Stanisława Chrzanowskiego. Kancelaria Teodora Duracza, agenta NKWD na Polskę,  zajmowała się koordynacją obrony komunistycznych działaczy i osób prowadzących działalność szpiegowską na rzecz ZSRR.

Akt oskarżenia zarzucał Toeplitzowi, Heflichównie, Pomorskiemu, Piwowarczykowi, Tomowi i Garfinkielowi  przynależność do związku młodzieży komunistycznej, która za cel postawiła sobie zamach na ustalony w drodze praw zasadniczych ustrój państwowy, przetrzymywanie i rozpowszechnienie literatury komunistycznej wśród studentów i żołnierzy.
Ponadto Piwowarczyk, Pomorski i Toeplitz zostali oskarżeni o to, że w 1922 roku w Warszawie i Zegrzu prowadzili działalność szpiegowską na rzecz Rosji sowieckiej zbierając wiadomości o liczebności  oddziałów wojskowych i nastroju żołnierzy, oficerów, a zatem w zbieraniu wiadomości, dotyczących zewnętrznego bezpieczeństwa Polski. Heflichównie postawiono zarzut zbierania informacji o defensywie politycznej.
Kapitan sztabu generalnego Mieczysław Bratkowski w swojej ekspertyzie  orzekł  „zbieranie materiałów co do faktycznej liczebności pułków, nastroju oficerów i żołnierzy, wreszcie ustalenie nazwisk i personaliów oficerów stanowi bezwzględnie akcję wywiadowczą. Ustalenie liczebności poszczególnych oddziałów na stopie pokojowej, pozwala się orientować sztabowi ościennego mocarstwa w przybliżonej liczebności całej armii i wyciągać wnioski, jak się ta armia będzie rozwijała w momencie mobilizacji. Dane dotyczące nastroju żołnierzy i oficerów pozwalają kwalifikować wartość  bojową armii, ewentualnie wskazują, czy praca w celu zdemoralizowania oddziału ma szanse powodzenia i czy dany oddział podczas działań wojennych będzie dość odpornym i spoistym moralnie, aby zachować niezbędną dyscyplinę. Suma tego rodzaju informacji pozwala sztabowi zorientować się z czasem dokładnie co do wartości materialnej i moralnej armii sąsiada i wyciągnąć odpowiednie wnioski, niezbędne dla utrzymania na odpowiednim poziomie własnych sił. ( „ Kurier Warszawski, Nr 71, z 12.03.1923 roku, s.10)

Moc oskarżenia nie robiła najmniejszego wrażenia na pierwszym rzędzie ławy oskarżonych. Toeplitz i jego towarzysze zachowywali się z ogromną swobodą, głośno rozmawiali między sobą,  gestykulowali, rzucali dowcipy w kierunku sali szczelnie zapełnionej widzami, w sposób nonszalancki odnosili się do prowadzących proces. Zupełnie tak jakby byli przekonani, że tak naprawdę nic im się złego stać nie może, że jest to tylko uciążliwy epizod przez który muszą przejść, by zahartować się jak stal wytapiana w wielkich piecach Magnitogorska.
Mieli rację.  Grupa trafiła do aresztu 1 lipca 1922 roku. Od razu liczna grupa wpływowych posłów żydowskich i socjalistycznych  interweniowała u Wiktora Hoszowskiego - komendanta głównego Policji Państwowej  i Władysława Kiernika  - Ministra Spraw Wewnętrznych  o natychmiastowe umorzenie tej sprawy. Na ratunek przybiegła ideowa i bezkompromisowa Stefania Sempołowska, która niczym furia z kopa  otwierała wszystkie drzwi, by chronić wszystkie brzydkie kaczątka z lewej strony sceny politycznej. Na dodatek Leon był jej wychowankiem, gdyż przed I wojną jakiś czas piastowała funkcję nauczycielki domowej w rodzinie Toeplitzów. Jej protegowanym był też Antoni Piwowarczyk oraz Julia Heflichówna.

Niestety komuś puściły nerwy i informacja dostała się do prasy, więc na tym etapie nie dało rady już  „zapudrować” afery. Sprawa została skierowana przez policję do prokuratury, a stąd do sędziego śledczego.  Tym niemniej jakieś dobre duchy trzymały wciąż rękę na pulsie, gdyż dokumenty  trafiły do Alfreda Luxemburga – sędziego Sądu Okręgowego w Warszawie. Po dwóch miesiącach ktoś odkrył, że sędzia jest zięciem rodzonej ciotki Leona. Gazety nieco dziwiły się takiej niefrasobliwości  prezesa Sądu Okręgowego, niestety nie podały  jego nazwiska a internet jest w tej materii też dyskretny. Czas ten wystarczył, by z jednej strony adwokaci oskarżonych przygotowali odpowiednią linię obrony, z drugiej zaś, by ustalić nazwiska osób, które należy zaproszać na niedzielne obiady do Otrębusów.

Świadek obrony generał Leon Berbecki, członek PPS, znajomy Toeplitzów z Charkowa,  ujawnił, iż spotykał w domu ojca oskarżonego przedstawicieli wojska i prokuratury, w tym prokuratora  Skokowskiego, tym niemniej uważa, iż ta cała sprawa o komunizm młodego Leona wydaje się być jakimś nieporozumieniem. Tenże sam Berbecki kilka lat później jako  dowódca Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu wydał wszystkim wojskowym zakaz wstępu do kawiarni, w których  trzymany był endecki dziennik   „Słowo Pomorskie”.
Jako drugi świadek obrony wystąpił Tadeusz Hołówko, który do 1925 roku był członkiem Rady Naczelnej PPS. 

Linia obrony szła w kierunku zmarginalizowania akcji szpiegowskiej, przedstawienia jej jako prowokacji defensywy, której ofiarą stali się nieświadomi młodzi ludzie, którzy być może nieco pobłądzili, ale przed nimi jeszcze jest całe życie na naprawę błędów a także spisku endeckiego wymierzonego w radnego miasta Warszawy – Teodora Toeplitza, by wyeliminować go z władz miejskich. Ponadto ustalono, że oskarżeni mają nie przyznawać się do winy, jedynie do przynależności do związku młodziezy komunistycznej.
Zarówno adwokaci jak i świadkowie obrony podkreślali przed sądem czystość intencji młodych ludzi, oskarżonych na podstawie niepewnych lub spreparowanych dowodów.

Sprawa potoczyła się po myśli obrony i wszyscy oskarżeni zostali uwolnieni z zarzutu szpiegostwa na rzecz obcego państwa. Sześciu oskarżonych (w tym wszystkich żołnierzy) sąd uniewinnił, natomiast Antoniego Piwowarczyka skazał na 7 lat, Leona Toeplitza na 6 lat, Jana Pomorskiego, Klemensa Nogę i Edmunda Szellera – na 4 lata ciężkiego więzienia, Julię Helflichównę na 3 lata twierdzy.
Wśród uwolnionych całkowicie od winy znalazł się znakomicie zakonspirowany sowiecki agent Ignacy Tom (pseudonim Janusz Lasocki)- od 1918 członek grupy młodzieżowej Polskiej Partii Socjalistycznej – lewica, członek Komunistycznej Partii Polski  i sekretarz Centralnego Komitetu Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. W 1922 był jednym z założycieli Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, do której niebawem dołączył Teodor Topelitz. Na początku lat trzydziestych przedostał się do ideowej ojczyzny, gdzie objął posadę kierownika działu polskiego wydawnictwa partyjnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Ponadto był redaktorem radzieckiej gazety w języku polskim „Sierp” w Kijowie. Potem przekonał się jak trafne jest powiedzenie, że rewolucja pożera własne dzieci. Po aresztowaniu w 1935 roku władze sowieckie wywiozły rewolucjonistę do kopalni miedzi na Półwyspie Kołymskim na rehabilitację. Tam po dwóch latach skosiła go  gruźlica.

Piwowrczyk i Toeplitz odbywali karę w Łomży, gdzie uprawiali ogród więzienny  a flance dostarczał majątek w Otrębusach. Jednocześnie trwały zakulisowe działania mające na celu uwolnienie Leona z więzienia. 
Po tym jak sąd apelacyjny zmniejszył Leonowi karę do 4 lat na scenę wkroczyła najważniejsza osoba dramtu – Józef Toeplitz dyrektor  Banca Commerciale Italiana, prywatnie  brat Teodora.

Do tej pory Józef był w cieniu, aczkolwiek według wychodzącej w Belgradzie gazety „Nowoje Wremja” przytoczonej przez Gazetę Bydgoską w dniu 2 maja 1923 roku intryga była bardziej skomplikowana.
Po zakończeniu I wojny powstał we Włoszech wielki międzynarodowy  syndykat finansowy dla eksploatacji bogactw naturalnych Rosji. Na czele tego syndykatu stanał  Toeplitz z Mediolanu,bogaty bankier  i jednocześnie gorliwy obrońca interesów niemieckich.  Syndykat ten miał zorganizować w portach rosyjskich Morza Czarnego centralę towarów rosyjskich i przewozić je do portów  na wybrzeżu tureckim. Miało to być olbrzymie przedsiębiorstwo  na wzór  kampanii indyjskiej. Twórcy spodziewali się owładnąć całym zbożem, węglem i żelazem Rosji, naftą Kaukazu i Rumunii. Wybuch wojny grecko-tureckiej  i rewolucja faszystów we Włoszech uniemożliwła ten plan. Jednakże skoro dla wielkich kapitalistów żydowsko-niemieckich droga do bogactw Rosji została zamknięta od Morza Czarnego, więc postanowili dostać się tam przez Polskę
Rewolucja komunistyczna w Polsce finansowana przez banki via organizacje komunistyczne Rosji miała ziemie polskie przyłączyć do Sowietów,oczywiście bez terenów byłego zaboru pruskiego. Powstałby wówczas jeden olbrzymi organizm polityczny i gospodarczy  od Renu do Władywostoku. Ten plan w tym momencie też nie wypalił.
W 1925 roku Banca Commerciale Italiana udzieliła rządowi polskiemu tzw. pożyczki tytoniowej, która miała wspomóc reformę walutową ministra Grabskiego. Niespisanym, tajnym  warunkiem umowy było uwolnienie Leona i umożliwienie mu pobytu za granicą do końca wyroku. Tak też się stało. Młody komunista został ciupasem odstawiony pod strażą do granicy zachodniej, tak że nie miał nawet możliwości pożegnania się z rodziną, która uznała to za ogromną szykanę ze strony władz.  Wyjechał do Belgii, gdzie zapisał się do szkoły agrotechnicznej a potem przeniósł się do USA. Tu studiował mechanizację rolnictwa. Na początku 1930 roku wrócił do Polski.

Dziewięć lat później aparat wojskowy i urzędniczy państwa, które „przymknęło oko” na wywrotową działalność młodych komunistów, bo znajmości po linii PPS były ważniejsze,  uciekał w popłochu przed nawałnicą niemiecką i sowiecką przez Zaleszczyki do Rumunii. 

Wiele postaci przewijających się podczas procesu Toeplitza odnalazło się całkiem przytomnie w nowej powojennej rzeczywistości gwarantowanej przez tanki sowieckie oraz NKWD.

Leon Teoplitz wraz z rodziną przeżył wojnę w Warszawie poza murami getta. Działał w urbanistyce. Dożył 89 lat.
Generał Berbecki w 1946 powrócił do kraju z Francjii. Nie dostał kuli w łeb tylko posadę nauczyciela w szkołach technicznych w Zabrzu i Sławięcicach. Zmarł w 1963 roku.

Władysław Kiernik z ramienia ruchu ludowego brał udział w konferencji moskiewskiej, która doprowadziła do utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej w dniu 28 czerwca 1945. W rządzie tym Kiernik pełnił obowiązki ministra administracji publicznej.  Był także dwukrotnie członkiem polskiej delegacji na sesje Organizacji Narodów Zjednoczonych w Londynie w 1946 oraz w Nowym Jorku w 1956. Zmarł w wieku 92 lat.

Ludwik Honnigwil wyjechał przed wojną do USA, żył do  1977 roku.

Antoni Piwowarczyk jako Władysław Wolski od 1945 roku był związany z Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego. Pełnił funkcję szefa Państwowego Urzędu Reaptriacyjnego, potem ministra administracji publicznej w rządzie Józefa Cyrankiewicza. Zmarł w 1976 roku w Krakowie.

Julia Helflichówa po odbyciu skróconej kary  stała się Hilarową Mincową i razem z mężem najpierw budowała komunizm we Francji a po wydaleniu wrócili oboje  w 1930 roku do Polski, by ją opuścić po wybuchu wojny, którą spędzili w Samarkandzie. Julia Mincowa w 1945 roku została naczelnym redaktorem Polskiej Agencji Prasowej. Stała na straży propagandy następne dziewięć lat. Po październiku 1956 została wysłana na emeryturę. Zmarła jako 87 letnia staruszka.

Ludzi tych w warunkach nowego ustroju ogarnęła kompletna amnezja. Jedni zapomnieli jak sąd patrzył na nich przez palce, drudzy – usprawiedliwali się koniecznością dziejową, by zagłuszyć swoją winę i być może wyrzuty sumienia.  Zamienili serce w głaz. I choć te słowa nie zostały jeszcze publicznie wypowiedziane, były realizowane z całą bezwzględnością. W interesie dalszej demokratyzacji odrąbywali rękę każdemu, kto odważył się ją podnieść przeciw władzy ludowej. Nawet jeśli miał tylko 20 lat, bo dla nich nie był to młody zagubiony człowiek tylko „karzeł reakcji” - cyniczny wróg ludu pracującego miast i wsi. Działali szybko – bez sądu i więzienia z ogródkiem. Areszt – katownia – bezimienny dół. Znajomości też nie były w stanie pomóc.

Ksiądz infułat Franciszek Mączyński -  przed wojną sekretarz biskupa włocławskiego stanął na głowie,  by wydobyć z aresztu na Rakowieckiej dwudziestoletnia bratanicę Helenę Trzcińska, która działała  strukturach wywiadu WiN. Pomagał mu w tym Ojciec Święty Pius XII, który skontaktował go z mieszkającą w Szwajcarii królewską rodziną  di Savoia, która panowała we Włoszech. 

Przez tę rodzinę ksiądz infułat nawiązał kontakt z władzami w Moskwie, a później w Warszawie i uzyskał formalną zgodę na zabranie Halszki Trzcińskiej z więzienia i wywiezienie jej z Polski. Oficjalnie, bo nieoficjalnie padł rozkaz, by zgładzić dziewczynę. Uczyniono to w sposób trudno zrozumiały dla normalnego człowieka. Zjadły ją na żywca szczury wodne. Nikt stryjowi nie wyjaśnił, dlaczego walka o lepsze jutro robotników i chłopów wymagała takiej ofiary. Halszkę pochowano w bezimiennym dole na cmentrzu przy ulicy Wałbrzyskiej w Warszawie, podobnie jak 2 tysiące innych zamordowanych w mokotowskim więzieniu. Ksiądz infuat za dnia dokonał oficjalnej ekshumacji i przeniósł ciało swojej bratanicy do normalnego imiennego  grobu. Tylko tyle mógł zrobić.
Nazwisk decydentów i katów nie znamy do dnia dzisiejszego.

 

---

tagi: wywiad  historia  proces toeplitza 

	ewa-rembikowska
	18 czerwca 2017 23:35

46     3920    12 zaloguj sie by polubić