Dojrzałe zboże czekało na żniwiarzy, którzy nie mogli wyjść w pole z powodu ulewnego deszczu. Od 16 do 18 lipca 1922 roku padało nieomal bez przerwy, wiał silny wicher, drzewa łamały się jak zapałki. W końcu lipca pogoda znów zaczęła płatać figle. Rolnicy wielkopolscy z niepokojem patrzyli w niebo. Zbiór zboża odsuwał się w czasie. Wszyscy zdawali sobie sprawę, że pozostawienie zboża na polach spowoduje spekulacyjną lawinę, deprecjację waluty, no i przede wszystkim drożyznę, która i tak każdemu już dała się mocno we znaki. Na początku sierpnia słońce okazało się łaskawe. Robotnicy rolni mogli wyjść w pole.

Nie wyszli. Związek Robotników Rolnych i Leśnych Zjednoczenia Zawodowego Polskiego ogłosił rozpoczęcie strajku na 2 sierpnia 1922 roku na godzinę 6 rano.

Pertraktacje pomiędzy związkiem a przedstawicielami producentów rolnych toczyły się od 27 czerwca. Zatarg powstał na tle kontraktu taryfowego dla rolnictwa, w myśl którego wynagrodzenie w gotówce było ustalane co kwartał. ZRR zażądał podwyższenia wynagrodzenia gotówkowego dla ordynariuszy o 100%, dla chałupników o 150%, dla zaciągu o 200%, dla sezonowych o 250%, dla dojarek o 150% oraz dla nawożących pola sztucznymi nawozami o 100% dotychczasowych płac.

Ponieważ do porozumienia nie doszło do mediacji włączył się Główny Inspektor Pracy. Przedstawiciele Zjednoczenia producentów Rolnych oświadczyli, iż są gotowi zaakceptować podwyżki wynagrodzeń o kwoty wynikające z rzeczywistego wzrostu kosztów utrzymania dotyczących artukułów pierwszej potrzeby i proszą ZRR o dostarczenie danych w tej materii. Mediacje zostały przerwane. Spór trafił do rozstrzygnięcia do Okręgowej Komisji Rozjemczej, która 14 lipca orzekła, że uważa za wskazaną 50% podwyżkę zarobków gotówkowych dla wszystkich kategorii robotników.

Przedstawiciele pracodawców odrzucili ten wniosek, zaś przedstawiciele robotników najpierw wniosek ten przyjęli, by po chwili też go zanegować, w to miejsce proponując uregulowanie płacy gotówkowej na podstawie zrównania 1000 marek obecnych na 1 markę przedwojenną.

Na podstawie orzeczenia Komisji Rozjemczej wezwał Główny Inspektor Pracy przedstawicieli obu stron na posiedzenie w dniach 28 i 29 lipca. Producenci rolni zgodzili się dać podwyżkę w wysokości od 20% do 50% w zależności od przynależności do określonej grupy zatrudnionych. Natomiast związkowcy zażądali podwyżek od 400 do 600%. Przy tak rozbieżnych zdaniach dalsze pertraktacje okazały się bezowocne. Do Poznania przyjechał Minister Pracy i Opieki Społecznej Ludwik Darowski, który postanowił doprowadzić do ugody. Przedstawiciele Producentów Rolnych zgodzili się poddać rozstrzygnięciu zaproponowanemu przez Okręgową Komisję Rozjemczą, czyli podwyższyć płace o 50%. Druga strona zgłosiła stanowczy sprzeciw i ogłosiła strajk.

Pierwszego dnia strajk objął 70 majątków i miał przebieg spokojny. Zwierzęta były oporządzane. W dniu rozpoczęcia strajku buskup poznański Stanisław Łukomski napisał do robotników rolnych list. Ponieważ autor notki na temat strajku rolnego w Wiki wyraził opinię, iż list miał  charakter potępiający, więc przytoczę go w całości, by każdy mógł wyrobić sobie zdanie na ten temat:

Kochani robotnicy rolni! Doszła mnie wiadomość, ze wskutek niedojścia do porozumienia pomiędzy Związkiem Zawodowym rolnym a pracodawcami Waszymi wywiera się na Was nacisk, abyście ogólnie zaprzestali pracy.

Nie odmawiam wam prawa do starania się o polepszenie bytu, jeżeli wasze zarobki są rzeczywiście niedostateczne, zwracam wam atoli uwagę na ciężkie położenie, w jakiem sprzątanie żniw tegorocznych wskutek niepogody się znajduje. Zaprzestanie pracy sprowadzi klęskę może gorszą jeszcze aniżeli była zeszłoroczna.

Zważcie, ilu to ludzi biedniejszych jeszcze od Was wskutek drożyzny walczy o kawałek chleba, ilu robotników budowlanych i fabrycznych i rzemieślników po miastach głodem nieomal przymierało wskutek braku zboża i ziemniaków. Jak ciężkim stanie się położenie całej ludności, jeżlei strajk rolny z waszej winy zniweczy sprzęt produktów rolnych.

Zastanówcie się nad tem, że tu nie chodzi tylko o grosz i o Was samych, jak wam to mówią ci, którzy Was do strajku namawiają, ale tu chodzi o donioślejsze jeszcze rzeczy, bo o wyżywienie milionów obywateli polskich, o opanowanie drożyzny i o podtrzymanie bytu ojczyzny naszej.

Posłuchajcie więcej głosu sumenia Waszego, który jako głos Boży Was przestrzega przed sprowadzeniem nędzy na miljony współbraci Waszych.

Zanośmy codzinnie do nieba tę serdeczną prośbę: Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj. Wysłuchał nas w tym roku Ojciec niebieski i dał nam chleba w dostatecznej ilości. Jaką niewdzięcznością byłoby wobec Pana Boga, jaka krzywda wobec współbraci, jeżliby z winy sprzątających obfity ten chleb miał zniszczeć. Poznań, dnia 2.08.1922. Biskup Łukomski (Gazeta Polska, Kościan, 4.08.1922, nr 176).

Strajk nie spotkał się z poparciem ze strony społeczeństwa. Urzędnicy, cechy rzemieślnicze, studenci, robotnicy, chłopi z gospodarstw sąsiadujących z folwarkami ruszyli na pola, by pomóc w żniwach. Władze organizowały grupy bezrobotnych oraz internowanych Rosjan z obozów w Strzałkowie i Szczypiornie.

W odwecie strajkujący zaprzestali w wielu majątkach obsługi inwentarza, czyli przystapili do strajku czarnego.

Strajk się rozszerzał. Objął w końcu koło 75% robotników kontraktowych. Agitatorzy uciekali się do różnych sztuczek. Rozpowszechniali pogłoski, że władze wojewódzkie popierają strajk, kto się nie przyłączy będzie karany.

Coraz więcej było też akcji terrorystycznych. W Racocie 4 sierpnia strajkujący pogonili kijami okolicznych gospodarzy, którzy chcieli zwozic zboże z pól dominalnych. Podobnie było Konojadzie. W Kurzejgórze nieznani sprawcy podpalili w nocy słomę leżącą przy stogach zboża. Szczęśliwie zboże się nie spaliło dzieki natychmiastowej interwencji skautów, którzy przebywali tam na wakacjach. W tej samej miejsowości strajkujący pobili do nieprzytomności jednego z gospodarzy, zaś w powiecie koźmińskim nie chcieli przepuścic furmanek z bezrobotnymi, którzy zgłosili się do pracy.

Na jednym z folwarków w okolicach Buku, strajkujący napadli na właściciela pana Skibińskiego, który sam zwoził skoszone żyto. Zrzucili go z wozu i usiłowali udusić. Napadniętemu jakoś udało się wyrwać i wydobyć rewolwer, co przyhamowało napastników.

W Tursku w powiecie pleszewskim strajkujący rozbroili i uwięzili dwóch policjantów. Uwolnił ich dopiero starosta wraz z oddziałem policji. Przy czym czterech przywódców aresztowano. Jeden z nich Ignacy Kuś zeznał, że rozkaz do strajku otrzymał telefonicznie 4 sierpnia z głównego zarządu Narodowej Partii Robotniczej w Poznaniu. Rozkaz ten wzywał do strajku czarnego i do internowania policjantów, których uwalniać należy dopiero na zarządzenie głównego zarządu NPR. Wydał go Antoni Ciszak z Głównego Komitetu Wykonawczego. Według wiki jego poglądy polityczne charatkteryzował radykalizm społeczny i antyklerykalizm. W 1926 roku dokonał rozłamu w NPR stając na czele nowej partii – NPR Lewica, które potem przezekształciło się w Narodowe Stronnictwo Pracy.

W powiecie Inowrocawskim wypożyczeni przez N. P. R. na czas strajku agitatorzy od P. P. S. chcących przystapić do pracy robotników omamili twierdzeniem, że rząd również popiera strajk a Ministerstwo Pracy wyraźnie zapowiedziało, że robotnicy nie powinni przystępowac do pracy, póki wszystkie żądanie nie zostaną uwzględnione.

Nie dziwota, że w tych warunkach władze do ochrony żniwiarzy wysłały utworzone w jednostach wojskowych oddziały asystencyjne, gdyż sama policja nie była w stanie sobie poradzić z agresywnymi, rozjuszonymi przez alkohol grupami strajkujących.

Najbardziej tragiczne zajście miało miejsce 7 sierpnia w Górznie powiatu ostrowskiego. Po południu zebrało się 300 chłopa uzbrojonych w pałki i kije z zamiarem wypędzenia zwożących zboże łamistrajków, czyli bezrobotnych i internowanych Rosjan, których ochraniał dziesięcioosobowy oddział z garnizonu w Pleszewie. Był zbyt słaby, by odeprzeć atak, więc zawezwał posiłki w liczbie 40 żołnierzy stacjonujących w Szczurach. W tym czasie część strajkujących otoczyła dwór w Górznie jak podejrzewano z zamiarem jak najgorszym. Sytuacja zaczęła wymykać się spod kontroli. Policja państwowa wezwała do pomocy stacjonujący w Kotowicku oddział porucznika Zenkera. Gdy nadjechał, został otoczony przez rozemocjonowany tłum mężczyzn. Dowódca kilka razy wezwał ich do cofnięcia się, co skutkowało coraz większą natarczywością. Wówczas porucznik wydał rozkaz – „do ataku broń”. Jeden z żołnierzy nie usłyszał, lub nie wytrzymał napięcia i nacisnął spust karabinu, za nim poszli inni. W efekcie zginęło na miejscu 3 robotników a 2 zostało ciężko rannych. Porucznik Albin Zenker /1/ odszedł na bok i się zastrzelił.

W dniu 10 sierpnia władze Poznania aresztowały Antoniego Ciszaka, zaś Zjednoczenie Producentów Rolnych wydało do swych członków odezwę o treści nastepującej:

„1/ Polecamy naszym członkom w myśl tej odezwy podwyższyć płacę gotówkową wszystkim swoim robotnikom rolnym, którzy natychmiast przystąpią do pracy, od dnia 1 lipca o 50 procent w myśl Orzeczenia Komisji rozjemczej z dn. 14 lipca br., zwracając im uwagę, że tę samą płacę mieli już zapewnioną przed strajkiem.

2/ Prosimy sprawę terminatek za udział w strajku traktować w myśl odezwy P. Ministra Pracy jak najłagodniej i tylko w najkonieczniejszych wypadkach stawiać na bezwzględnie prawem stanowisku, ze złożenie pracy w ciągu roku kontrakotwego jest zerwaniem kontraktu.

3/ W sprawie wydawania deputatów za dni strajkowe, stanowisko nasze pozostaje nadal to samo, że wynagrodzenie deutatowe, jak i gotówkowe należy się robotnikowi jedynie za dni pracy, a w żadnym razie nie za dni bezrobocze. Sumy budżetowe podług budżetu zeszlego kwartału, któ®e należałoby odciągnąć za dni strajku zalecamy obliczyć w formie gotówkowej lub przede wszystkim w odróbkach nadgodzinnych. Szczegółowe załatwienie tego problemu pozostawiamy poszczególnym naszym członkom, przy czym należy uwzględnim przebieg strajku w danym majątku.

W końcu zalecamy naszym członkom, aby przy zawieraniu nowych umów postrajkowych, wykluczyli zupełnie pośrednictwo wszelkiego rodzaju zastępców Zjednoczenia Zawodowego Polskiego.” ( Gazeta Polska, Kościan, Nr 183, 1922)

14 sierpnia po dwudniowych negocjacjach w obecności Ministra Pracy Związek Robotników Rolnych i Leśnych Z.Z.P. podpisał ugodę ze Zjednoczeniem Producentów Rolnych na warunkach Orzeczenia Komisji rozjemczej z dn. 14 lipca 1922. Ogłosił też, że strajk ma zostać oficjalnie zakończony w poniedziałek 14 sierpnia 1922 roku o godzinie 6 rano.

Po uwzględnieniu podwyżki płace przedstawiały się następująco: ręczniaka w gotówce na kwartał – 9075 mk, fornala, skotarza i straży – 10725 mk., płaca dzienna chałupników w sierpniu – 1245, we wrześniu – 1065 mk, płaca zaciązników I kategorii – 150 mk, II kategorii – 225 mk, III kategorii – 285 mk, IV kategorii – 420 mk.

Prócz wypłat w gotówce robotnikom rolnym przysługiwał deputat w naturze. Dla ręczniaka rocznie przypadało: 21 centnarów żyta, 6 centnarów jęczmienia, 3 centnary psznicy, 2 centnary grochu, 60 centnarów ziemniaków. Prócz tego mieli do dyspozycji 1 morgę roli, 30 prętów kapuśniaka, utrzymanie 1 krowy, mieszkanie i opał.

Deputat chałupnika – 8 centnarów żyta, 2 centnary jęczmienia, 1 centnar grochu, 1 centnar pszenicy, 1 morga roli, 2 wolne furmanki.

Po obliczeniu deputatu dochody z otrzymanej ziemi oraz mleka, które daje utrzymywana na koszt dworu krowa (bez dodatkowych dochodów z drobiu, nierogacizny, ogrodowizn) wraz z wypłatami gotówkowymi dochodziły do miliona marek rocznie. (Gazeta Bydgoska, nr 28, 1922)

Bilans strajku był tragiczny. Zginęło od kul kilkanaście osób, w tym sześcioletnia dziewczynka. Jeszcze więcej zostało rannych. Po zabitych robotnikach zostały wdowy z drobiazgiem.

Strajk podbił ceny artykułów spożywczych w mieście. Funt masła skoczył do 1800 mk, litr mleka 160 -180 mk, funt chleba 150 mk. A te nieuchoronnie odbiły się na cenach artykułów konfekcyjnych, drogeryjnych, sanitarnych.

Dziennikarze z Gazety Polskiej wyśledzili jeszcze inne powiązania organizatorów strajku z ich sponsorami.

Faktorzy żydowscy z Warszawy na początku roku zakupili znaczne ilości zboża w Rumunii po cenach dość wysokich, gdyż założyli, że w roku 1922 podobnie jak i rok wcześniej w Polsce będzie nieurodzaj. Wobec tego, iż zboże jednak obrodziło, w obawie o utratę spodziewanych zysków weszli w kontakt z Narodową Partią Robotniczą, którą zasilili w fundusze przedwyborcze. Prawdopodobnie w charakterze łącznika wystąpił emisariusz Centralnego Komitetu Partii Komunistycznej Badowski vel Wąsowski z Warszawy wraz z Romą Juchniewiczówną podczas tajnej wizyty w Poznaniu w kwietniu 1922 roku.

NPR dogadało się z ze Związkiem Robotników Rolnych, wyasygnowało część otrzymanych funduszy na agitację strajkową i parło do konfrontacji. Strajk miał na celu doprowadzenie do podwyższenia ceny zboża, wywołanie niezadowolenia wśród pracowników folwarcznych, by tym sposobem wejść w miejsce PPSu na listy wyborcze. Być może sponsorzy całej akcji widzieli jeszcze jeden cel do osiągnięcia a mianowicie doprowadzenie do masowych rozruchów, destabilizację polityczną i w rezultacie przejęcie władzy przez komunistów.

Należy pamiętać, że od zakończenia wojny w całej Polsce wrzało. Kolejne gabinety polityczne nie potrafiły zapewnić minimum stabilizacji walutowej i ekonomicznej, nie mówiąc już o tworzeniu stabilnych warunków do rozwoju gospodarki.  Wielkopolska z wojny – pomimo niemieckich rekwizycji - wyszła z najmniejszymi stratami spośród wszystkich dzielnic Polski. Jednocześnie przyłączenie Wielkopolski do państwa Polskiego po traktacie Wersalskim i otwarcie granic, doprowadziło do wprowadzenia nieco rabunkowej gospodarki tej dzielnicy przez władze centralne Działo się to w sytuacji, gdy wojna i rewolucyjne przetasowania na mapie rozerwały skomplikowaną siatkę więzi handlowych łączących polskie firmy z ich kontrahentami na terenach Rosji, Rzeszy Niemieckiej i Austro-Węgier. Nie było również spokoju na terenach przygranicznych, strzały słychać było co dzień. Atakowali Niemcy, Litwini, Czesi. Sowieci pomimo przegranej wojny 1920 roku nie zrezygnowali z opanowania Polski. Zmienili taktykę, zamiast wysyłać armię, zaczęli tworzyć ośrodki agenturalne na miejscu, których celem było rozsadzenie państwa od wewnątrz. Grupa Toeplitza była tylko jedną z wielu jaczejek sowieckich, które prowadziły działalność propagandowo- wywiadowczą w środowiskach robotniczych i w wojsku. Uzupełniały je grupy agitatorów, mających doprowadzić do zamieszek wśród robotników i chłopów niezadowolonych ze swojego położenia ekonomicznego. O to z kolei, by to położenie było coraz gorsze dbali kontrolerzy kanałów dystrybucji żywności.

I tak to się plotło.

Gazeta Polska 1922, nr 184

Tu link do tesktu na temat strajku rolnego 1922 roku z Wiki - https://pl.wikipedia.org/wiki/Powszechny_strajk_rolny_w_Wielkopolsce_(1922)

1/ Porucznik Albin Zenker urodził się w Żerkowie. Był uczestnikiem Powstania Wielkopolskiego, kawalerem odreru VM za udział w wojnie polsko-bolszewickiej, bardzo dobrze zapowiadającym się oficerem. Przeżył 23 lata.

 

 

---

tagi: wielkopolska  strajk rolny 

	ewa-rembikowska
	3 lipca 2017 00:00

46     3967    9 zaloguj sie by polubić