Baron Hirsch nie lubił się ograniczać. Mierzył wysoko i zawsze robił wszystko, by wykorzystać nadarzające się okazje. Kiedy młodziutki książę Henryk Orleański spłukał się przy zielonym stoliku w klubie „Cercle de la rue Royal” na niebagatelną kwotę 600 tys. franków a rodzina nie była w stanie zapłacić, w sukurs przyszedł bankier, do którego zwrócono się o pomoc. Jednakże baron postawił jeden warunek. Owszem – spłaci dług, ale w zamian prosi o użycie wszelkich wpływów, by go przyjęto do tego najbardziej elitarnego klubu Paryża, gdzie  członkami mogli być panowie wywodzący się wyłącznie  z najstarszych arystokratycznych i szlacheckich rodzin francuskich. Niestety tym razem interes nie wyszedł. Magnat finansowy przełknął gorycz porażki, otarł czoło chusteczką i wykupił kamienicę, od której Klub dzierżawił lokal. Nie wyrzucił ich tylko dlatego, że Klub zagroził mu ujawnieniem jego kontaktów i interesów z balanżystami. Negocjacje na haki doprowadziły do zawieszenia broni.

Tym niemniej – choć dalej nie miał wstępu do Klubu, to cała socjeta paryska była zaszczycona, gdy otrzymywała zaproszenie na przyjęcie do hotelu Hirsch, czy zamku Beauregard. A bankier, widząc z balkonu szpaler wchodzących margrabiów i hrabiów mówił do syna: „Popatrz na tych ludzi. Po 20 latach będą wszyscy naszymi zięciami i odźwiernymi”.

Wiedział, że kluczem są dwie sprawy – ziemia i rozgłos. Tę pierwszą skupywał po cichu. Majątki ziemskie miał rozrzucone po całej Europie (Francja, Bawaria, Austria, Węgry, Galicja, Anglia) w Azji (Turcja, Palestyna), Ameryka (Argentyna).

To drugie zapewnić miała mu działalność filantropijna odpowiednio nagłaśniana przez życzliwych mu redaktorów prasy codziennej może nie na całym świecie, ale tam, gdzie dyskutowano i decydowano o losach Europy. 

Początkowo działał przez organizację Aliance Israelite Universelle z siedzibą w Paryżu, która za cel postawiła sobie podniesienie oświaty  i dobrobytu izraelitów, zamieszkałych w Turcji i Afryce Północnej.

Baron Hirsch uważał, że  rozwiązaniem kwestii żydowskiej powinna być asymilacja z miejscową ludnością, która zaistnieje wraz ze zniknięciem zewnętrznej odrębności a to może dokonać się tylko drogą poprawy stanu oświaty.

W roku 1873  filantrop oddał do dyspozycji towarzystwu „Alliance Israelite Universale” fundusz w wysokości miliona franków, z którego  roczne dochody w wysokości 400 tys. franków miały być  przeznaczane na zakładanie i utrzymywanie szkół, w tym szkół zawodowych dla izraelitów w Turcji.

Jednocześnie przekazywał przez tę organizację dodatkowe fundusze wspierające mieszkańców Bagdadu, których dotknął w 1879 roku wielki głód. W Filipopolu przeznaczył znaczną kwotę do podziału dla chorych. W Konstantynopolu wybudował szpital. Wspierał pogorzelców, ofiary powodzi oraz innych kataklizmów związanych z rozpadem imperium Osmańskiego, z wojną i jej skutkami na terenie Bułgarii i Rumunii.

"Przegląd Lwowski"  w wydaniu z 15.12.1879 miał diametralnie inny pogląd na kwestię działalności organizacji „Alliance Israelite Universale”. Uważał ją za jedną z niebezpiecznych potęg pracujących nad zagładą chrześcijaństwa w świecie. W artykule czytamy – „Jest to liga żydowska, zorganizowana na sposób lóż masońskich, która po całym świecie rozciąga jak polip swe tysięczne ramiona przez komitety i ajentów, pracujących nad zdechrystianizowaniem świata i utworzeniem uniwersalnej republiki, w której rządziliby żydzi. Märkisches Kirchenblatt , wychodzący w Berlinie tygodnik, wykazuje historią i faktami z nowszych czasów groźne i niebezpieczne działanie tej żydowskiej ligi; zwłaszcza artykuły (...) mają za zadanie wykazania preponderancji żydowskiej w dawniejszych i dzisiejszych czasach, intryg we wszystkich zwichrzeniach w świecie, ich udziału we wszystkich rewolucjach i przewrotach ich motorstwa w obecnej walce kulturalnej, toczącej się we wszystkich państwach europejskich.”

Na rok 1888 przypadała 40 rocznica wstąpienia na tron cesarza Austro-Węgier Franciszka Józefa. Jako inwestor linii Stambuł –Wiedeń baron Hirsch postanowił godnie uczcić jubileusz. Zaproponował powołanie fundacji na cele oświaty żydów w Galicji i Bukowinie z 12 milionowym funduszem, mającej rozpocząć działalność  dnia 22 grudnia 1888 roku. Tak się nie stało, bo rząd polski we Lwowie i Czerniowcach wyraził sprzeciw. Przepychanki administracyjne trwały dwa lata. 

Statut Fundacji został urzędowo zatwierdzony 7 lutego  1891 roku.

Ta  dobroczynna organizacja  nosiła oficjalną nazwę „Fundacja Barona Hirscha dla popierania szkolnictwa ludowego w królestwie Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim i w księstwie Bukowiny.”

Siedzibą fundacji był Wiedeń.

Cel fundacji określono jako
a) udzielanie dzieciom rodziców izraelickich w królestwie Galicji i księstwie Bukowiny nauki w szkołach ludowych z zachowaniem przepisów obowiązujących;
h) izraelicką dziatwę rzeczonych prowincji kierować  na tęgich rękodzielników lub rolników.

Wymieniony w punkcie "a"  cel miał  być urzeczywistniony przez:

1) zakładanie szkół ludowych i i ogródków dla dzieci 
2) wspomaganie uczniów i kandydatów nauczycielskich, którzy się zobowiążą po uzyskaniu kwalifikacji nauczycielskiej pracować przez pewien czas w szkołach fundacyjnych;
3) udzielanie zasiłków na zakładanie szkół żydowskich, i takie ich prowadzenie, by mogły osiągnąć uprawnienia publiczne w myśl ustawy szkolnej z dnia 14.05.1869
4) zakup książek i przyborów  szkolnych do bezpłatnego rozdzielania między ubogich uczniów;
5) dostarczanie ubogim uczniom obiadów i odzieży.

Natomiast do osiągnięcia celu „b” należy podjąć następujące działania:

1) umieszczać terminatorów izraelickich u zdolnych rękodzielników i rolników, dla praktycznego wyuczenia się rzemiosła lub gospodarstwa;
2) starać się o odpowiednią naukę dopełniającą dla tychże terminatorów w przedmiotach szkoły ludowej i rysunkach;
3) udzielać stypendiów lub innych zasiłków dzieciom izraelickim, które do szkół przemysłowo-fachowych, rzemieślniczych lub przemysłowych uzupełniających uczęszczają;
4) zakładać szkoły  rzemieślnicze lub przemysłowo-fachowe i uzupełniające.

Wszelkie dochody majątku fundacyjnego miały być obracane na cele fundacji. Na budowę nowych szkół i rozbudowę istniejących wolno było przeznaczyć rocznie nie więcej jak 300 tys. franków. Koszty administracyjne nie mogły zaś przekroczyć kwoty 20 tys. złotych reńskich.

Fundacją zarządzał z Wiednia  komitet składający się z 18 członków.

Dla sprawniejszego zarządzania zaplanowano powołanie komitetu lokalnego lub korespondenta w każdym miejscu, gdzie miała powstać szkoła fundacyjna lub udzielano innej pomocy dzieciom.

Językiem wykładowym miał być język polski. Od pierwszej klasy miała być też wprowadzona godzina nauki języka niemieckiego ze względu na to, że korespondencja w stosunkach handlowych i przemysłowych była prowadzona w tym języku. Ponadto przed dobrze przygotowanymi rzemieślnikami i rolnikami biegle władającymi językiem niemieckim otworzy się droga do szukania zatrudnienia w krajach ościennych i zamorskich. 

 

I o to głównie chodziło. O wychowanie kadr przyszłej emigracji.

Biura pomocy dla emigrantów zostały powołane  w Londynie, Paryżu,  Wiedniu, Krakowie, Nowym Jorku. Każde biuro dysponowało funduszem miesięcznym w granicach 20 tysięcy guldenów.  Biura te miały nakaz pomagania nie tylko osobom wyznania mojżeszowego, lecz wszystkim. Emigranci otrzymywali bezprocentowe pożyczki bezprocentowych na nabycie narzędzi rolniczych, przemysłowych i surowców.

Bankier w 1891 roku powołał fundusz w Nowym Jorku, którego celem miała być pomoc w osiedlaniu się wychodźców z Europy w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. W tym samym roku powstało Żydowskie Stowarzyszenie Kolonizacyjne, aby ułatwić masową emigrację izraelitów z Rosji do Argentyny i Brazylii. Organizacja ta dysponowała budżetem w wysokości około 180 mln franków. Jej celem był zakup ziemi i zagospodarowanie jej przez sprowadzonych kolonistów.

W 1892 roku w Petersburgu powstał fundusz  mający na celu organizację za zgodą władz emigracji poddanych rosyjskich wyznania mojżeszowego, zaś w Argentynie Hirsch powołał organ, który miał kierować pracą w koloniach. 

Pracowite życie barona Hirscha przerwał w dniu 13 kwietnia 1896 roku  udar mózgu.

Dzieło filantropijne kontynuowała jego żona.

W roku 1907 Fundacja prowadziła w Galicji 47 szkół, z czego 29 posiadało prawa publiczne. Zatrudniała 178 nauczycieli, którzy kształcili 7557 uczniów.

Fundacja we współpracy z Żydowskim Towarzystwem Kolonizacyjnym przyczyniła się też do rozbudowania systemu kas pożyczkowych "Gemilut Chesed".

Stowarzyszenie Szkół Fundacji Barona Hirscha wydawało od 1895 roku pismo   „Ha-Maor” (hebr. Światło

Natomiast fundusze Żydowskiego Stowarzyszenia Kolonizacyjnego do tej pory finansują projekty rolnicze w Izraelu.

I tak to się kręci.

 

PS. W sumie pytanie retoryczne, czy któryś z absolwentów szkół fundacyjnych maczał potem łapki w aferze Canadian Pacific?

 

Statut Fundacji znajduje się w pracy Salomona Spitzer'a: "Maurycy Baron Hirsch i jego działalność finatropijna" Kraków 1891.

---

tagi: ziemia  oświata  galicja  kolonizacja  austro-węgry  baron hirsch  właność  filantropia 

	ewa-rembikowska
	30 września 2019 23:11

41     2226    13 zaloguj sie by polubić