"...Czasem chce mi się wierzyć, ze nasi przodkowie byli rozsądniejsi, bliżej Boga, mieli  większe rozpoznanie...ale chyba tam gdzie potrzeba dobrobytu zaczyna przesłaniać wszystko rozpoznanie przestaje działać..." napisała w komentarzu do artykułu http://ewa-rembikowska.szkolanawigatorow.pl/miedzy-nimi-nic-nie-byo-czyli-kto-finansowa-jana-amosa-komenskiego Ainolatek.

Wczoraj wcisnął mi się w ręce poniższy panegiryk, który może być odpowiedzią na powyższą konstatację. Napisał go Kazimierz Kaszewski (1825-1910) polski krytykyk literacki i teatralny, tłumacz, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego a został opublikowany w nr 122 Tygodnika Ilustrowanego z 1862 roku. Tygodnik Ilustrowany zaś był warszawskim czasopismem kulturalno-społecznym, wydawanym w latach 1859 -1939 a założonym przez Józefa Ungra. Pismo było rozprowadzane na całym terenie Polski, popularny był również wśród mieszkających w Rosji Polaków. Utrzymywało się z prenumeraty. W 1859 roku liczba prenumeratorów wynosiła 3000, natomiast pod koniec wieku zbliżyła się do 11 000. Czytelników było oczywiści więcej, bo nietrudno się domyślić, ze czytały całe rodziny.

Oto ten artykuł.

Jan Amos Komenski

Przeznaczając pisma nasze dla rzeczy wyłącznic kra­jowych, odstępujemy, zdaje się, od zasady, przez wpro­wadzenie doń portretu cudzoziemca, ale odstąpienie to gotowiśmy powtó­rzyć, ilekroć postać jaka dziejowa czy spółczesna, czynami i stosunkami zwiąże się  z ziemią naszą tak, iż imię jej samo obudzi w umyśle naszym kra­jowe wspomnienia. Tem mniej mamy narodowego skrupułu względem wy­branego tu męża, iż on nie jest i nie powinien być nam tak bardzo obcym, żeby go aż cudzoziemcem mianować.

Jan - Amos Komeński (w uczonym święcie przezwany Komeniuszem), uro­dził się w morawskim miasteczku Komni, niedaleko Berna, dnia 28 mar­ca 1592 r. Straciwszy rodziców w dzie­cinnym wieku, oddanym był przez krewnych na wychowanie do szkól wr Herbom i Heidelbergu, po skoń­czeniu których udał się młody uczo­ny w podroż do Anglii i Holandyi.

Zdolnościom i nauce zawdzięczał za­pewne to, iż go w młodzieńczym bar­dzo wieku obrano rektorem w Prerowie, a następnie w Fulneck w Hollandyi. Urodził się on i wzrósł w za­sadach sekty Braci Morawczyków, i zasadom tym pozostał wiernym. Kiedy więc w r. 1621 Hiszpanie plądru­jący po Hollaudyi  spalili Fulneck i w imieniu wiary toż samo prawdo­podobnie zamierzyli uczynić z heretykami, rozproszyła się ludność niekato­licka, gościnnie podejmowana w tole­rancyjnej ziemi Batawów, a nasz Mo­rawianin, na którego gorliwość albejska bardzo pożądliwem spoglądała okiem, zrzuciwszy beret rektora, um­knął i skrył się aż w górach czeskich.

Tam przyjęty przez jednego z posia­daczy ziemskich na nauczyciela domo­wego do syna, używał wolnego cza­su na kształcenie się, i tam też roz­począł zawód autorski.

Ztamtą  po niejakim czasie wyszedł do Polski i zatrzymał się w Lesznie, gdzie współwyznawcy mianowali go za­raz rektorem szkoły, a w r. 1632 biskupem połączonych sekt braci czeskich i morawskich. ­Metoda nauczania języków jakiej używał w szkołach i o jakiej mieszkając w Lesznie pisał w dziele  pod tytułem: „Janua linguarum reserata" w ciągu lat dzie­sięciu przełożona na wszystkie niemal języki euro­pejskie, takiego nabyła rozgłosu, że autora jej wezwa­no do Anglii, z zaproszeniem do urządzenia szkół pu­blicznych. Udał się on tam w r. 1611, ale przedsię­wzięcie to, z powodu ówczesnej domowej wojny w An­glii, zostało zaniechane. 

Próbował Komeniusz za­szczepić swój system szkolny w Szwecyi, ale i tam chęci jego rozbiły się o nieprzychylność kanclerzu Oxenstierna; dopiero w Elblągu powiodłu mu się plan swój do skutku doprowadzić. Z Elbląga wrócił Komeniusz do Leszna w r. 1648, i ztąd zrobił wycie­czkę do Saros-Patak, celem urządzenia tamtejszego gimnazyum, na prośbę Zygmunta Rakoczego, po któ­rego śmierci powrócił znowu tło Leszna. Było to w cza­sach wojny pomiędzy Polską a Szwe­cją, wynikłej z powodu najazdu Ka­rola  Gustawa. Kiedy więc w r. 1657 wojska polskie i austryjackie, pod wo­dzą Montekukullego, wypierając z gra­nic polskich szczątki armii szwedz­kiej, dobrze przyjmowanej w ogóle przez niekatolików, podstąpiły pod Leszno, zasiedlone heretykami  - mia­sto uległo zniszczeniu, a w powsze­chnym pożarze i nasz Komeniusz utra­cił wiele rękopisów już wykończo­nych i przygotowanych do druku. Klęską tą i surowością z jaką obró­cono się przeciw niekatolikom, po przywróceniu na tron Jana Kazimierza, skłoniły Komeniusza do wyjścia z kraju, w którym z małymi przerwa­mi przebywał lat dwadzieścia siedem, udał się na stale mieszkanie znowu do Hollandyi i osiadł w Amsterda­mie, zajęty pracą naukową i miło­ścią dla niejakiej panny Antoniny Bourignon, sławnej  z brzydoty i reli­gijnych uniesień. Musiała mieć  coś czarującego w sobie ta kobieta, kie­dy poo urodzeniu, uznaną będąc pra­wie za potwór natury, shołdowała je­dnak kilku różnych narodowości, a znakomitych ludzi: nasz Komeniusz uważał ją za natchnioną, jeżeli nie za świętą, i rzeczywiście pisma któ­re po niej pozostały, wydane stara­niem jednego z wielbicieli, dowodzą w niej niepospolitej siły ekstatyczne­go ognia. Wierny uczuciu swemu aż do zgonu, umarł Komeniusz w 1671 roku; w ostatnich latach życia, widać skutkiem wpływu czarodziejki, odda­ny wyłącznie sprawom religijnym i mistycyzmowi.

Oprócz praktyki nauczycielskiej, pi­sał Komeniusz bardzo wiele i w kil­ku językach. Wziętość jego za życia nadzwyczajna, a przytem rzeczywista zasługa, polega na znakomitem ule­pszeniu orginizacyi szkół i nauki języ­ków, w której, jako biegły filolog, zaprowadził nader korzystne zmiany, polegające na uprzyjemnieniu sposobu nabywania języka, przez działa­nie na imaginacyą i uczucie, i podstawienie metody ułatwionej i zabawnej, w miejsce dotychczasowego trybu suchchej nomenklatury i nudnych wokabuł. Zwrot przez niego dokonany musiał być stanowczym, kiedy aż do dziś nazwisko jego przywiązało się do książek elemenlarno-lingwislycznych. W tym celu pisał on dzieło, które polem wyszło w Norymberdze r. 1658 podty­tułem: „Orbis sensualium pictus“ czyli Świat malo­wniczy, i doczekało się mnóstwa edycyj, z których ostatnia wyszła w r. 1844 we Wrocławiu. Pedagogicznem również, dziełem jego jest: „Pansophiae pro-dromos,“ czyli Wstęp do wszechwiedzy, w którem podaje nowy sposób uczenia filozolii. Filozofem je­dnak w piawdziwem znaczeniu Komeniusz nie był, lubo, pod koniec życia mianowicie, pisał w przed­miotach filozoficznych. Dotknięty mistycyzmem, poszedł on w ślady Jakuba Boehma i Roberta Fludda, i pe­wnym był, że wszystkie nauki i ostatnie słowo filozofii znajdzie w księgach starego zakonu, mogących być pojmowanymi, zwyczajem sekty której był człon­kiem, w sposób zupełnie samowolny. Wziął on sobie mianowicie za cel pojęcie fizyki mojżeszowej, wycią­gnięte z ksiąg Genezy. Podług niego trzy są pier­wiastki twórcze, ogólne, chociaż przez Boga stworzo­no, a tymi są: materya, duch i i światło. Materya stano­wi substancyą wszystkich ciał; duch jest to substancyą żywotna, niewidzialną, niedotykalną, która prze­bywa we wszystkich jestestwach, nadając im życie i czucie, i o takim to duchu wspomina Pismo św., mówiąc iż się unosił nad powierzchnią wód. Świa­tło nareszcie jest pośrednikiem między duchem i materyą; ono przysposabia materyę do przyjęcia ducha, i przezeń nadaje jej kształty. Idąc dalej w swych marzeniach Komeniusz, czyni te trzy pierwiastki odpowiadajęcemi trzem osobom Trójcy św., dowodząc że stwórcą materyi jest Bóg Ojciec, światła Syn Boży, a z ducha czyli duszy świata Duch święty. Teorya powyż­sza w dziele Komeniusza: "Synopsis physiccs ad humen divinum reformatae" rozwinięta, pomimo pozornej lo­giczności, a przy najmniej  dogodności, nie pociągnęła umysłów i mało musiała mieć zwolenników, kiedy z trudnością gdzie o niej wzmiankę napotkać można. W historyi filozofii Komeniusz zajmuje miejsce raczej marzyciela niż myśliciela, cała więc jego sława i za­sługa polega na pracach około rozwijania umysłów młodzieży w kierunku filologicznym i humanitarnym.

Strona tytułowa Tygodnika Ilustrowanego.

Kazimierz Kaszewski

Jan Amos Komenski

---

tagi: historycy  komenski  popularyzacja historii  kaszewski 

	ewa-rembikowska
	26 maja 2018 16:33

16     2213    7 zaloguj sie by polubić