„Nieubłagana śmierć wydarła mi najczulszego męża i dzieciom moim najlepszego Ojca w 38 roku czynnego życia swego. Stosownie do urzędowego Testamentu jego Dom pod Firmą G. Salomonsohn et Comp. dalej kontynuować i pod tą samą firmą prowadzić będę. Najsilniejszym moim będzie staraniem zjednać sobie zaufanie, którym ś.p. mąż mój szczycił, i nadal na nie zasługiwać. Inowrocław, d. 11 Sierpnia 1837 r. Ernestina Salomonsohn z domu Levy.”[1]

Ta dzielna niewiasta w chwili śmierci małżonka miała 38 lat oraz dziewięcioro dzieci w wieku od 2 do 14 lat. Biznes nie był jej obcy. Jej brat Michał Levy znajdował się na pierwszym miejscu najbogatszych obywateli Inowrocławia, działał, by z tego miasta uczynić ważny ośrodek przemysłowo-handlowy. Ich ojciec Lazar Mojżesz Levy handlował hurtowo farbą oraz zamkami do drzwi. Pełnił funkcję syndyka/asesora kahału inowrocławskiego a był synem rabina Arona Mojżesza Levy – protoplasty rodu Levych w Inowrocławiu.

Inowrocław w latach 1807-1815 należał do Księstwa Warszawskiego. Mieszkały tu 234 rodziny obejmujące 1181 osób wyznania mojżeszowego . 149 rodzin to byli biedacy utrzymujący się z rzemiosła (krawcy, rzeźnicy, szmuklerze[2], szklarze, kuśnierze) którym nie starczało lub ledwo starczało na życie. 70 rodzin żyło ze średniego handlu (wełna, sukno, jedwabie, korzenie). Kupcy ci utrzymywali ożywione kontakty handlowe z zagranicą, jeździli na targi w Gdańsku, Elblągu, Frankfurcie nad Menem, Lipsku.

Rodzina Levych należała do patrycjatu żydowskiego. Najbogatszych rodzin było 15. Zajmowali się handlem na dużą skalę głównie zboża i wełny oraz pożyczaniem pieniędzy na procent.

Dzięki nim Inowrocław nabrał charakteru miasta handlowego. [3] Na rozwój przemysłu trzeba było jeszcze poczekać.

Po Kongresie Wiedeńskim Inowrocław przeszedł pod administrację Prus.

W niełatwych warunkach, wynikających z uwarunkowań politycznych i militarnych oraz zmieniającej się przynależności państwowej Kujaw, Lazar Mojżesz Levy postanowił wydać córkę za mąż. W roku 1822 sprowadził dla niej męża aż ze stolicy w Danii, gdzie mieszkała i prowadziła interesy jedna z odnóg rodziny Salomonsohn. Narzeczony o imieniu Gedalia był synem rabina i wnukiem naczelnego rabina w Kopenhadze. Junior został przeznaczony do zawodu kupieckiego. Niewykluczone, że młodzi po raz pierwszy zobaczyli się na ślubie w Inowrocławiu.

Wydawać by się mogło, że przeprowadzka z Kopenhagi do Inowrocławia leżącego gdzieś na wschodnich rubieżach Wielkiego Księstwa Poznańskiego to był kiepski pomysł. Z drugiej strony akurat początek 19 wieku okazał się dla Danii fatalny. W wyniku przegranych wojen toczonych z Anglią w latach 1801-1814 Dania zaczęła się kurczyć terytorialnie i tracić znaczenie jako lider morskiego handlu międzynarodowego, którą zdobyła w drugiej połowie 18 wieku, wykorzystując koniunkturę związaną z militarnymi konfliktami w Polsce, Austrii, Prusach, Ameryce Południowej. Dania nie popierając żadnej ze stron handlowała ze wszystkimi. Rozbudowała sieć stałych połączeń handlowych z Chinami, Indiami, Afryką i Indiami Zachodnimi co wraz ze wzrastającym popytem pozwoliło kupcom i armatorom na spekulacyjny wzrost cen i stawek frachtów. Tymczasem wojna z Anglią spowodowała, że Złoty Wiek Kopenhagi odchodził w siną dal.

Być może ojciec Gedalii wziął pod uwagę sytuację polityczno-militarną Danii, która hamowała handel a zatem i możliwości działania kandydata do zawodu kupieckiego. Takie możliwości stwarzał natomiast alians z bardzo zamożną i wpływową rodziną Levych.

Gedalia Salomonsohn zajął od razu odpowiednio wysoką pozycję w kahale, trudnił się handlem hurtowym. Z listów wymienianych z ojcem wiemy, że w interesach podróżował do Frankfurtu, Szczecina, Berlina. Widać na tyle była to działalność zyskowna, że postawił na Rynku inowrocławskim kamienicę, gdzie mieszkał i gdzie prowadził swój kantor handlowy. Kamienica pod numerem 5 miała dwa piętra. W roku 1842 kupiecka wdowa wynajęła pierwsze piętro fizykowi powiatowemu.

Pomnik  ku czci poległych w wojnie 1870/71 a w tle kamienica  Salomonsohnów. https://fotopolska.eu/Rynek_5_Inowroclaw

Gedalia zmarł w wyniku jakiejś gwałtownej choroby i wdowę czekało niełatwe zadanie wykształcenia 6 synów, zachowania i przekazania spuścizny po ojcu jednemu z nich. Ernestyna była o tyle w dobrej pozycji, w porównaniu do innych wdów, że wiedziała jak zastąpić męża. Rad biznesowych udzielał jej teść z dalekiego Amsterdamu a na miejscu miała brata. Teść zaproponował jej też, że weźmie do siebie jednego z wnuków, ale chyba tak się nie stało.

Firma po śmierci Gedalii dalej funkcjonowała jako G. Salomonsohn&Comp in Inowraclaw. Od czasu do czasu ogłaszała się w gazetach, że szuka pracowników. Przyjmowała też żydowskich uczniów na praktyki.[4]

Poszukiwany sprzedawca. Posener Zeitung, 1879, nr 823

Spuściznę po ojcu przejął Julius Joel Salomonsohn. Urodził się w 1827 roku i miał szczęście dożyć czasów, gdy Prusy po wygranej wojnie z Francją zaczęły gwałtownie się industrializować za pieniądze z kontrybucji w wysokości 5 miliardów franków w złocie, z obowiązkiem spłaty do 2 marca 1874. Cząstka tej niemałej kwoty trafiła również do Inowrocławia za sprawą kilku szczęśliwych zbiegów okoliczności. Akurat w wyniku rabunkowej gospodarki spadły plony buraka cukrowego w Saksonii. Pruscy agrotechnicy zaczęli szukać dobrych gleb pod uprawę tej rośliny i znaleźli je właśnie na Kujawach. Pierwsza cukrownia ruszyła w Janikowie w roku 1875. Trzy lata wcześniej Michał Levy, który odkrył wapienniki i zaczął je eksploatować w 1860 roku, jako radny miejski „wychodził”, by linia kolejowa na trasie Toruń – Poznań przechodziła przez Inowrocław, co w połączeniu z linią do Bydgoszczy a dalej nad morze stwarzało znakomite warunki do pośrednictwa handlowego.

A że przy okazji zarobił syn szwagra, to już było nic nie znaczącym szczegółem.

W roku 1875 dom handlowy G. Salomonsohn pod kierownictwem Juliusza ogłosił submisję (przetarg) na dostawę 200 tysięcy sztuk dobrze wypalonej cegły i 1000 centnarów niegaszonego wapna na budowę dworca kolejowego w Inowrocławiu.[5]

Można przypuszczać, że Juliusz zakupił dla siebie odpowiedni pakiet akcji cukrowni w Janikowie, aczkolwiek nie był inicjatorem jej powstania. Natomiast zupełnie inaczej wyglądała sprawa w przypadku drugiej cukrowni, gdyż został sekretarzem komisji, która miała ustalić, czy ma ona powstać w Kruszwicy, czy na Mątwach. Komisja wybrała miejsce nieopodal skrzyżowania szosy poznańsko-toruńskiej z szosą prowadzącą do Kruszwicy. Przewidziano budowę linii kolejowej pomiędzy Mątwami a samym miastem za pomocą kolei drugorzędnej, która miała zapewnić dostawy węgla do cukrowni oraz wywóz soli z Saliny Królewskiej, by przeładować ją na barki transportujące towary Notecią. W roku 1879 Rada Miasta, w której zasiadał Juliusz podjęła uchwałę o wykupie ziemi wzdłuż brzegów Noteci w Mątwach, by uczynić rzekę żeglowną oraz stworzyć możliwość za i wyładunku towarów.

Cukrownia w Mątwach powstała w 1879 roku i tak świetnie się rozwijała, że Juliusz skierował swój kapitał najpierw na akcje założycielskie cukrowni w Pakości w 1880 roku, gdzie wszedł do Rady Nadzorczej a rok później Kruszwicy. Można powiedzieć, że z hurtownika przemienił się w inwestora w przemysł cukrowniczy a potem dzięki znacznemu napływowi kapitałów z dywidend mógł otworzyć bank pod własnym nazwiskiem.

Cukrownie wyniosły go do patrycjatu finansowego, w cukrowni stracił życie. Wizytując Pakość, chciał skrócić sobie drogę i przeskoczył przez rów, przez który płynęła wrząca woda. Źle wymierzył skok i wpadł do wrzątku. W wyniku obrażeń zmarł w cierpieniach w grudniu 1882 roku.[6]

Jego syn Zygfryd miał wówczas 21 lat i z marszu zaraz po maturze przejął dobrze prowadzony biznes. Co najmniej od roku 1881 Dom Bankowy G. Salomonsohn był agentem Pruskiego Centralnego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego i oferował niewypowiadalne długi hipoteczne, które cieszyły się wielką popularnością wśród ziemian oraz drobniejszych plantatorów buraków.[7]

Bez wątpienia miał różnych klientów, bo miasto rozwijało się intensywnie. W roku 1875 powstało uzdrowisko a wraz z nim zaczęła rosnąć dzielnica zdrojowa z pensjonatami i willami.

Ulica Solankowa koło 1900 roku https://fotopolska.eu/560700,foto.html?o=u121201

Obok zakładów sodowych, kopalni soli, cukrowni rozwijał się przemysł maszyn obsługujący rolnictwo, przetwórstwo rolne oraz transport. Cukrownie do transportu poza barkami wykorzystywały kolejki wąskotorowe.

Zygfrydowi szło mu generalnie dobrze, bo w roku 1904 kupił wraz z kuzynem Levym dobra Ośniszczewo w gminie Dąbrowa Biskupia. W roku 1909 był też właścicielem majątku Czaple Wielkie (Treuhausen) w powiecie wąbrzeskim.

Czasem trafiały mu się drobne porażki. W 1897 roku jego bank zaoferował Radzie Miasta pożyczkę 300 tys. marek na 5%, ale przegrał przetarg z kasą miejską, która zaproponowała 4%.[8]

Nie zmieniło to faktu, że według ksiąg podatkowych z roku 1913 zapłacił 15567 marek podatku miejskiego plasując się na drugim miejscu za kuzynem Leopoldem Levy, który mógł się poszczycić kwotą 19684 marki.[9]

W roku 1904 poparł propozycję zmiany nazwy miasta na Hohensalza, przedtem wspierał finansowo i organizacyjnie - jako członek Rady Miasta - budowę pomnika Cesarza Wilhelma I, odsłoniętego w 1899 roku.

https://fotopolska.eu/Inowroclaw/b116172,Pomnik_cesarza_Wilhelma_I.html?f=471641-foto

Był członkiem zarządu gminy żydowskiej[10], ale i członkiem Niemieckiej Loży Wolnomularskiej.[11]

Chojną ręką dołożył się w roku 1907 do inicjalnych 250 tysięcy marek na budowę nowej synagogi i jako członek komisji budowlanej osobiście pracował wraz z robotnikami. Nie skąpiono na architekta, ani na materiały budowlane ani na wykonawców i we wrześniu 1908 roku oddano imponującą i piękną bożnicę.

https://imgur.com/a/OpPt3AU

W czasie I wojny światowej Dom Bankowy obsługiwał pożyczki wojenne a sam Zygfryd był kierownikiem komisji do spraw paszy oraz wiceprezesem Izby Handlowej w Bydgoszczy.

Kurier Kujawski, 18.09.1917

W listopadzie 1919 roku, gdy toczyło się Powstanie Wielkopolskie, został odwołany z Rady Miasta.

Nie po drodze było mu z polskim Inowrocławiem i z Polakami. Zygfryd sprzedał Dom Bankowy Bankowi Handlowemu w Poznaniu a sam wyprowadził się do Berlina, gdzie mieszkały jego córki.

Dziennik Poznański, 1919, nr 297

Jego losy dalej są nieznane. Może został rentierem, może brat stryjeczny Artur zatrudnił go w Disconto-Gesellschatf Bank. Był przecież wspólnikiem i przewodniczącym rady nadzorczej banku. Przejął tę funkcję po ich wspólnym stryju Adolfie (Abrahamie), młodszym bracie inowrocławskiego Juliusza.

Adolf wsławił się talentami negocjacyjnymi, które pozwoliły uratować przed bankructwem międzynarodowe konsorcjum bankowe zawiązane w celu budowy tunelu kolejowego pod górą świętego Gotarda. Nowa linia kolejowa była zastrzykiem adrenaliny dla gospodarki szwajcarskiej. Dzięki niej Szwajcaria stała się kluczowym krajem tranzytowym towarów w transporcie europejskim. Bank Disconto-Gesellschaft był bardzo mocno zaangażowany w rozwój przemysłu ciężkiego w Westfalii. Tę politykę kontynuował Artur przez mocne finansowe wsparcie Hugo Stinnesa i Alberta Voglera w ich projektach reorganizacji i pionowej koncentracji niemieckiego przemysłu ciężkiego.

Tego samego przemysłu ciężkiego, który stał się fundamentem rozwoju szowinizmu niemieckiego, co w żaden sposób nie było w stanie wywołać jakiejkolwiek refleksji ze strony bądź co bądź niezwykle utalentowanych przedstawicieli rodziny Salomonsohn.

Dla rodziny Salomonsohnów Inowrocław był miastem na wieki przynależnym do Rzeszy a oni uważali się za Żydów pochodzenia niemieckiego przynależnych do cywilizacji niemieckiej i ich wzrok kierował się zawsze na Berlin.

Jak to się skończyło?

Juliusz prawdopodobnie szczęśliwie nie dożył II wojny światowej. Jego dwie córki zginęły w Oświęcimiu po wywiezieniu z berlińskiego getta. Podobny los, tylko że w Theresinstadt w Czechach spotkał dwie córki Moriza Sebastiana najstarszego syna Gedali. Wszystkie cztery panie były seniorkami po siedemdziesiątce, wychowanymi i żyjącymi w dobrobycie, czerpiącymi pełnymi garściami z niemieckiego dorobku kulturalnego i cywilizacyjnego.

W Inowrocławiu Niemcy zniszczyli wszelkie materialne ślady związane z pobytem Żydów w tym mieście, a więc synagogę, cmentarz oraz księgi kahału. Leopold – wnuk Michala Levego - został rozstrzelany pod synagogą zaraz po wkroczeniu wojsk niemieckich do miasta, pomimo iż był oficerem armii pruskiej w stopniu majora.

Przeżyli tylko ci potomkowie Salomonsohnów, którzy odpowiednio wcześniej wyemigrowali z Niemiec.

PS.

Fragment drzewa rodziny Salomonsohn.

 

 

 

 

 

 

[1] Kurier Warszawski, 1837 rok, nr 226

[2] Wyrób pasów, galonów, frędzli, taśm z metalowymi nićmi

[3] Simon St., Żydzi Inowrocławscy za czasów Księstwa Warszawskiego (1807-1815), Inowrocław 1939.

[4] Chelmno.info/kaufhaus-conitzer-in-sschwetz-an-der-weichsel-swiecie-nas-wisla/

[5] Wiarus, 15.06.1875, nr 67

[6] Kurier Poznański, 20.12.1882, nr 290

[7] Dziennik Poznański, 1881, nr 109

[8] Wielkopolanin, nr 220 1897

[9] http:/inowroclaw.naszemiasto.pl/podatki-dla-miejskiego-fiskusa-tysiaczki-z-bogatej-kieski/ar/c3-3901992

[10] Kronikiinowroclawskie.blogspot.com

[11] Mitteilungen aus dem Verein deutscher Freimaurer 1904-1905, Lipsk 1905

---

tagi: salomonsohn  inowrocław 

	ewa-rembikowska
	19 czerwca 2023 22:38

35     1867    8 zaloguj sie by polubić