Straż Graniczną jako odrębną formację powołano do życia w 1928 roku. Stanowiła jednolity zorganizowany na wzór wojskowy korpus przeznaczony do ochrony granicy zachodniej i południowej. Podlegała Ministrowi Skarbu i była jego organem wykonawczym. Korpus chronił też granic pod względem wojskowym, politycznym i sanitarnym.

Zakres działania Straży Granicznej obejmował:

• niedopuszczanie do nielegalnego przekraczania granicy i przemytu towarów, nielegalnego ruchu towarowego i osobowego na wodach granicznych;
• śledzenie i ujawnianie przemytu oraz innych przekroczeń obowiązujących postanowień skarbowo-celnych i postanowień o granicach państwa;
• pełnienie w urzędach celnych służby wartowniczej, konwojowej, służby posterunkowej na drogach celnych oraz współdziałanie w postępowaniu celnym;
• strzeżenie nienaruszalności znaków i urządzeń granicznych;
• współdziałanie z właściwymi organami na zasadzie specjalnych przepisów przy wykonywaniu zarządzeń, mających na celu bezpieczeństwo publiczne, zapobieganie szkodom, zagrażającym interesowi publicznemu;
• współdziałanie z organami wojska w zakresie obrony państwa.

Czasy były niespokojne, przemytnicy zdeterminowani, wielu funkcjonariuszy zginęło na posterunku.

Jednym z nich był starszy strażnik graniczny Jan Giś, urodzony 08.12.1897 roku w mieście Pęckowo, powiat Czarnków. Podczas I wojny został wcielony do armii niemieckiej. W 1919 roku przystąpił do Powstania Wielkopolskiego, by potem służyć na froncie wschodnim. Wstąpił do służby granicznej 31.07.1922 roku. Służył na posterunku Miały. Mieszkał w Wieleniu.

W niedzielę 17 stycznia 1932 roku odwiedził wraz z żoną i dziećmi znajomego strażnika kolejowego Antoniego Szymandery w Głuchowcu w powiecie szamotulskim. Miłe spotkanie zostało w pewnym momencie przerwane przez obowiązki służbowe gospodarza, który musiał iść i zamknąć przejazd kolejowy. Jan Giś wraz z ośmioletnim synem poszli wraz z nim popatrzeć na przejeżdżający pociąg. Akurat pech chciał, że z naprzeciwka drogą wzdłuż torów od strony granicy jechał rowerzysta poobwieszany paczkami. Jan Giś, choć nie był tego dnia na służbie,  postanowił wylegitymować rowerzystę. Podniósł rękę i wezwał go do zatrzymania się. Rowerzysta chciał go wyminąć. Giś ściągnął go zatem z roweru i zażądał przedstawienia legitymacji oraz okazania zawartości paczek. Nieznajomy powiedział – nie. Strażnik graniczny wezwał rowerzystę do udania się wraz z nim na posterunek straży granicznej w Miałach. Giś poprosił synka, by ten przyniósł mu płaszcz. Gdy zapinał guziki, nieznajomy odwrócił się do niego i zaczął strzelać z parabellum. Strażnik odskoczył, ukrył się za sygnałem kolejowym, oddał dwa strzały z rewolweru służbowego, ale chybił. Napastnik w tym czasie strzelił dziesięć razy, trzy kule trafiły. Była godzina 16 40, bandyta rozpłynął się w mroku. Strażnik Jan Giś został przewieziony do szpitala w Szamotułach, gdzie zmarł.

Za bandytą zarządzono obławę.

Akurat w tym czasie policja niemiecka poprosiła o pomoc policję polską w ustaleniu miejsca pobytu Ericha Franke, który w 9 stycznia 1932 roku zastrzelił w pasie przygranicznym żandarma niemieckiego Hermana Krügera .

Prezydium policji w Szczecinie wydało list gończy wyznaczając nagrodę 1000 marek.

Na podstawie fotografii przesłanej przez stronę niemiecką ustalono, że Erich Franke nazywa się Walenty Frankowski. Według kartotek był hersztem bandy trudniącej się rabunkiem i przemytem. W roku 1922 zbiegł z Polski. Dalej ustalono, że żandarm niemiecki został zastrzelony z tego samego parabellum co strażnik polski.

Sieć zaczęła się zacieśniać. Policja w toku śledztwa dowiedziała się, że Frankowski zjawił się 18 stycznia u ojca, mieszkającego w Grodziszczku. Następnie 3 lutego widziano Frankowskiego z Marscholikiem (też poszukiwanym) w Brzozie, gdzie porzucili rowery. Piechotą udali się do oddalonego o 30 km Ostroroga , dokąd przybyli następnego dnia. Tu weszli do gospodarstwa Erwina Przybylskiego i poprosili o wodę. W podzięce za wodę Frankowski zaprosił gospodarza do lasu, by pomógł mu rozebrać jelenia, którego zastrzelił. Każda strona wzięła ćwiartkę i poszła w swoją stronę. Jednakże Przybylski postanowił w nocy zabrać resztę mięsa.

Przyłapał go leśniczy. W trakcie śledztwa Przybylski zeznał, że jelenia zabił Frankowski i że ma go odwiedzić w nocy z 8 na 9 lutego.

Tymczasem 6 lutego straż graniczna natknęła się w okolicy Piłki powiatu czarnkowskiego na dwóch osobników. Była 2 w nocy. Na wezwanie do zatrzymania zaczęli się ostrzeliwać i uciekać w kierunku granicy. Zatrzymali się 10 km dalej w Neu Erbach, czyli w Kawczynie. Przespali się w stogu siana a Marscholik postanowił pójść do wioski po papierosy i do fryzjera. Fryzjer dzięki rozwieszonym plakatom rozpoznał bandytę i oddał w ręce żandarma wchodzącego akurat do zakładu.

Zarządzony pościg za Frankowskim nie dał rezultatu, bo ten uciekł znów na stronę polską. Widziano go w Wartosławiu 16 km w prostej linii od Kawczyna.

Policja podjęła obserwację domu Przybylskiego w Ostrorogu. Frankowski tak jak zapowiedział pojawił się w nocy 8 lutego. Przybylski ugościł go, ale wyszedł pod jakimś pretekstem z domu i zawiadomił policjantów. Teraz to była kwestia chwili. Bandyta był tak zaskoczony, że tylko się rozpłakał. Policjanci natomiast zabezpieczyli dwa nabite parabellum oraz sporo amunicji.

Aresztanta odstawiono do aresztu w Szamotułach a potem via Wronki do Poznania.

Dnia 27 lutego 1932 roku obył się proces Walentego Frankowskiego. Po raz pierwszy w Poznaniu w trybie doraźnym.

Sądowi przewodniczył dr Cyprian w towarzystwie sędziów Kwaska i Tetzlaffa. Oskarżonego bronił adwokat dr Szust.

Przy okazji procesu przedstawiono drogę życia oskarżonego. Urodził się 26 stycznia 1899 roku we wsi Brzoza w gminie Duszniki w powiecie szamotulskim.

Ojciec Władysław był kowalem , matka Władysława z domu Obst, zajmowała się domem. Dzieci było dziewięcioro. Ojciec cieszył się opinią prawego człowieka. Czarną owca od urodzenia był właśnie Walenty. Od najmłodszych lat terroryzował rówieśników, popełniał drobne kradzieże. Koło roku 1920 zorganizował grupę zajmującą się kradzieżami i rozbojami z bronią w ręku. Policja nadała jej nazwę banda „Czarnej Ręki”. W ciągu dwóch lat policja ujęła koło 20 jej członków. Frankowski uciekł do Niemiec, gdzie przedstawiał się jako Erich Franke. Osiedlił się Mandelkov koło Szczecina. Ożenił się z Elzą, z którą dorobił się trójki dzieci. W Polsce jako Frankowski też miał żonę i córkę,z którą zresztą korespondował przez poste restante. Prawo było dla naiwnych a nie dla takich herosów jak on.

Frankowski dobrał sobie dwóch towarzyszy w osobach Jana Marscholika i Teofila Piotrowskiego. We trójkę zaczęli występy gościnne. Banda okradała składy, mieszkania, gospodarstwa, napadała na podróżnych raz po niemieckiej, raz po polskiej stronie granicy. Frankowski dla opornych nie miał litości. Traktował ich nożem albo kulą. Lasy i wszystkie przejścia graniczne znał za to jak mało kto.

W sierpniu 1931 roku Frankowski zabił pod Szczecinem żołnierza.

Jeszcze przez pół roku bawił się z policjantami niemieckimi i polskimi w kotka i myszkę. Aż w końcu i jego dosięgnęła ręka sprawiedliwości.

Podczas procesu Walenty Frankowski nie przyznał się do winy, twierdził, że przybył do Polski 19 stycznia. Zeznania świadków, w tym 8 letniego syna strażnika Gisia, zadały kłam słowom oskarżonego. Rzeczoznawca potwierdził, że strzały padły z jego broni.

Wizja lokalna na miejscu zbrodni.

Sąd skazał Frankowskiego na karę śmierci przez powieszenie.

Obrona odwołała się telefonicznie do łaski Prezydenta, który tej odmówił.

Wyrok wykonano wieczorem.

Starszy strażnik Jan Giś został pochowany na cmentarzu w Wieleniu ( powiat czarnkowsko-trzcianecki) przy ulicy Drawskiej. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Zasługi za dzielność , za czyny męstwa i odwagi z narażeniem życia przy zwalczaniu przemytnictwa.

Autorem zdjęcia jest Eugeniusz Forma, członek WTG. Serdeczne dzięki.

 

 

---

tagi:

	ewa-rembikowska
	1 października 2023 18:17

16     1611    15 zaloguj sie by polubić