Cyrkuł 3-ci Mostowski składa się z 17 rewirów, których warunki sanitarne są rozmaite. Główną rolę w tym względzie gra ilość domów skanalizowanych, oraz zaludnienie domów przez zamożniejszą, lub biedniejszą klasę; wziąwszy pod uwagę powyżej wyłuszczone okoliczności można rewiry postopniować w porządku następującym poczynając od najgorszych, a mianowicie: 2, 3, 15, 17, 10, 16, 11, 14, 4, 13, 5, 1, 7, 9, 12, 8 i 6, który jest w najlepszych warunkach sanitarnych. Jedna trzecia część cyrkułu położona jest wyżej, dwie trzecie zaś niżej ze spadkiem w stronę 2-go i 5-go cyrkułów. Ścieki uliczne skierowane są w stronę ulicy Przejazd i Dzikiej oraz Okopowej. Cyrkuł położony jest na terytorjum dawnej wsi Leszno. Były tu nizko położone łąki i obfite źródła wody (Leszno No 65); ze źródeł pod No 10 przy ulicy Karmelickiej (szpital Ewangelicki) przeprowadzone były rury wodociągowe do Zamku. Grunt piasczystogliniasty, z wysepkami glinianek zasypanych nieczystościami z Warszawy. Woda zaskórna na głębokości jednego arszyna pod powierzchnią ziemi, w skutek czego piwnice i sutereny bardzo wilgotne. Od środka miasta do ulicy Smoczej i Żelaznej, cyrkuł zabudowany jest lepiej, za Smoczą zaś i Żelazną budynki są stare i drewniane. Z 19 ulic cyrkułu, 10 jest skanalizowanych; wszystkie ulice zaopatrzone są w wodociągi i wybrukowane. Bruki po większej części stare i popsute, reperowane są częściowo i dla tego nagromadza się w nich dużo błota i kurzu. Oświetlenie, oczyszczanie i polewanie ulic, dokonywane jest zupełnie prawidłowo.

Posesyj w ogóle 555. Zabudowanych 493 (89%), pustych 62 (11%). Posesyj zabudowanych domami drewnianymi 99 (20%).

Podwórzy wylanych asfaltem 30 (6%), brukowanych — 225 (45%), do połowy wybrukowanych 100 (20%), z trotuarami 54 (11%), nie wybrukowanych— 84 (17%

Posesyj z ogrodami, lub klombami 144 (29%), placów pustych 62 (18%), posesyj bez ogrodów 229 (53%).

Posesyj z wodociągami w mieszkaniach i w podwórzach 222 (45%), tylko w podwórzach 253 (51%), bez wodociągów—18 (4%). Studzien wszystkich 213; z wodą dobrą do picia 91 (18%), z wodą szkodliwą 122 (25%), wiele studzien zamknięto.

Wilgoć jest niejednakowa. Posesyj z widoczną wilgocią jest 65 (13%).

Mieszkania jednopokojowe. W piwnicach (suterenach) w 145 posesyach (29%), na facyatach 230 (47%), niema mieszkań jednopokojowych w 118 posesyach (24%).

Złych mieszkań dla stróży jest 15, lecz wiele mieszkań stróży poprzednio uznanych za nieodpowiednie, właściciele domów wynajmują.

Stan ustępów jest następujący: Posesyi skanalizowanych z klozetami w mieszkaniach i w podwórzu, lub tylko w podwórzu — jest 127 (26%). Posesyj z ustępami oczyszczanemi systemem Bergera — 231 (49%). Innymi sposobami (па torfie, nawozie)—135 (26%), czyli 75% posesyj nie skanalizowanych. Należy nadmienić, iż połączenie domów z kanałami ulicznymi nie wszędzie urządzone jest prawidłowo

Fabryki i zakłady. Dużych fabryk zatrudniających więcej niż 50 ludzi, jest 18; z pracownikami od 10 do 15-tu jest 45. Garbarni jest 15, z których dwie nie skanalizowane; pomimo kanalizacji, we wszystkich garbarniach w oddziałach moczenia i wyprawiania skór, jest odór. Warsztatów większych zatrudniających więcej niż 25 ludzi jest 5, z robotnikami od 10 do 25—16. W wielu warsztatach mniejszych robotnicy sypiają w samych pracowniach, co jest nader nieprzyjaznem dla zdrowia. W fabrykach urządzane są jadalnie i rozbieralnie.

Fabryk wód gazowych jest 5; wszystkie utrzymywane są przez żydów i urządzone są źle.

Cukierni 5; piekarni 25; po większej części urządzone są w suterenach; 4 piekarnie utrzymywane są bardzo czysto. W małych piekarniach nocują ludzie i znaleziono tam wiele przekroczeń.

Sklepów z wędlinami 21 i masarni 26.

Różnych sklepów mniejszych jest 340. W sklepach z produktami spożywczymi często za przegrodzeniem urządzone są sypialnie, bez oddzielnego wejścia z podwórza, co przyczynia się do rozszerzania chorób zakaźnych.

Jatek jest 56.

Restauracyj, traktyjerni i szynków jest 83. W niektórych niema oddzielnej kuchni do przygotowywania jedzeń i zakąsek i takowe sporządzają się w zanieczyszczonych i zarobaczonych kuchniach, które jednocześnie służą za sypialnie dla właścicieli zakładów, lub służby.

Krowiarmi jest 33 — w wielu mleko rozlewane i przechowywane jest w mieszkaniach niezabezpieczonych od chorób zakaźnych.

Chederów jest 29; są one przepełnione i po większej części pozbawione pokoju do rozbierania się, oraz pisuarów. W 16 szkołach bezpłatnych też same niedostatki.

Zakładów felczersko-f'ryzyjerskich 24. Utrzymywane są przyzwoicie.

Domów modlitwy 20, które odznaczają się brakiem wentylacyi, pisuarów i przepełnieniem.

Wanny są jedne — przy ulicy Przejazd, które utrzymywane są dobrze. Wanny z mykwą przy ul. Smoczej pod No 22, doprowadzone zostały do porządku.

Kompani asenizacyjnych jest dwie—utrzymywane bardzo dobrze.

Bazary na Lesznie i Nowolipiu oraz na placu Kercelego, urządzone są nader prymitywnie. W bazarze na Lesznie, w 10 sklepach produkty i artykuły spożywcze, wstawiane są na noc do sypialni sklepikarzy a rano wystawiane są na bufety na sprzedaż. Obydwa te bazary oczekują uporządkowania.

Na koniec w obrębie cyrkułu znajdują się posesye urządzone gorzej aniżeli inne i wymagające szczególnego nadzoru, a mianowicie: Przy ulicy Ogrodowej pod NoNo 31, 32, 35, 44, 49, 50, 51, 63 i 65. Przy ulicy Wroniej pod No 68. Przy ulicy Leszno pod NoNo 8, 22, 64, 80, 87, 91 i 95. Przy ulicy Żytniej pod No 19. Przy ulicy Nowolipie pod NoNo 23, 28, 38, 40, 51, 52, 65 i 69. Przy ulicy Kaczej pod No 21 i 23, Przy ulicy Nowolipki pod NoNo 5, 16, 26, 46, 51, 57, 59, 60, 71, 75-ym, 79 i 92-im. Przy ulicy Wolność pod NoNo 11 i 17. Przy ulicy Dzielnej pod NoNo 10, 18, 35, 56, 65, 72, 78, 85-ym i 88-ym. Przy ulicy Pawiej pod NoNo 15, 33, 37, 45, 65 i 75-ym. Przy ulicy Smoczej pod NoNo 22 i 25-ym, i przy ulicy Okopowej pod No 6-ym. Razem 64 posesyj, co stanowi 13% wszystkich nieruchomości, a zatem procent bardzo mały. Na tem kończymy opisanie posesyj, przechodząc do kwestyj ogólnych i dc szczegółów różnych zakładów.

WNIOSEK OGÓLNY. Cyrkuł Mostowski pod względami sanitarnymi znajduje się w lepszych warunkach aniżeli inne. Jedna połowa jest dobrze urządzona, skanalizowanych posesyj nie dużo, gdyż zaledwo czwarta cześć, lecz 2 /3 cyrkułu zaopatrzono w nowe kanały i dla tego należy się spodziewać stopniowego polepszenia się warunków sanitarnych. Klasa biedna ma zapewnioną pomoc lekarską. Istnieje ambulatorjum bezpłatne przy szpitalu Ewangielickim i lecznica dla dzieci doktora Bączkiewicza. Mieszkańcy dzielnicy Wolskiej, korzystają z pomocy udzielanej w szpitalu Wolskim; robotnicy fabryczni zapewnioną mają pomoc lekarzy fabrycznych.

Głównym niedostatkiem tego cyrkułu są:

1. Garbarnie.

2. W skutek wilgoci w domach, wszystkie posesye łączone z kanałami powinny być jednocześnie obowiązkowo drenowane.

3. Sklepy z produktami spożywczymi powinny być bezwarunkowo oddzielone od sypialni ścianami kapitalnemi.

4. Mieszkańcy powinni być usunięci z wilgotnych suteren, które należy przeznaczyć napowrót na piwnice, w ostatecznym zaś razie, na małe warsztaty, w których by nikt nie nocowywał.

5. Należy urządzić w domach pralnie.

6. Stopniowo dawać nowe bruki.

7. Z powodu dotkliwego braku kąpieli i łaźni, mieszkańcy utrzymują się brudno. Otworzenie tych zakładów, w obec kanalizacyi, jest bardzo ułatwioneat i dla tego urządzenie łaźni należy uważać za kwestyę nader ważną.

Варшавская Полицейская Газета. 1896, no 46

---

tagi: xix wiek  cyrkuł mostowski  stan sanitarny dzielnic warszawy 

	ewa-rembikowska
	9 lutego 2021 19:53

20     1021    4 zaloguj sie by polubić